په دې مقاله کې غواړم د بیعت، انتخاباتو او حل و عقد په اړه ځينې ناروښانه ګوښې راوسپړم. تر اسلام مخکې عربو د سودا مهال رواج در لود چې د فاینل سودا لپاره يې یوبل ته لاسونه سره ور کول چې بیعت صفقه ورته ویل کیدل. همدارنګه يې له خپلو مشرانو سره د وفادارۍ په پار هغه ته لاس ور کاوه، د اسلام تر راتلو وروسته همدا طریقه په مسلمانانو کې هم رواج شوه او له خپلو مشرانو سره به عوامو بیعت کاوه چې هغه ته د وفاداري ژمنه ور کړي او هم له هغه څخه وعده واخلي څو زموږ له حقونو به دفاع کوي او هر مسوول کس د خپل ولس په وړاندې مسوول دی چې دا لاس ور کول يې د دواړو خبرو ثبوت و.(د ابن منظور لسان العرب، بیروت دار احیاء التراث العربي چاپ: ۱۴۰۸ هق، ۷/۵۶۳، سید محمد حسین طباطبايي المیزان: ۱۸/۴۷۲، ۵ چاپ د قم موسسه مطبوعاتی اسماعلیان، د ابن اثیر نهایه: ۱/۴۷۱، لومړی چاپ، بیروت مکتبه المعارف ۱۹۶۶م)
د حل و عقد په اړه لغتپوهان وايي چې حل خلاصولو او د یوه جامد شي ویلېدو ته هم ویل کېږي، عقد بیا غوټې ته وايي، نو خلاصول او غوټه کول يې لنډه معنا ده چې دلته د مسلمانانو د عامه چارو د سمبالښت په خاطر د نظام ایجادول هدف دي، اصلن باید عقد و حل لیکل شوی وای، ځکه تر عقد وروسته حل موجودېږي خو ممکن ځینو د سهولت په خاطر همداسې لیکلی وي. پر دې موضوع ځینو څېړونکو نوشته کړي چې د حل و عقد اصطلاح لومړی ابو بکر باقلاني په خپل کتاب کې کارولې ده چې وروسته بیا پسې عامه شوه. نوموړی عالم په ۴۰۳ کې مړ دی نو معلومه شوه چې په څلورمه هجري پيړۍ کې هغه دا اصطلاح رامنځته کړې ده او له دې هر څه سره دوی ادعا کړې ده چې دا یوه اسلامي او شرعي صبغه لري!(القاموس المحیط باب اللام فصل الحاء ماده حل مخ: ۱۲۷۵، اهل الحل والعقد، صفاتهم و وظائفهم، د دکتور عبد الله بن ابراهیم الطریقي مخ: ۱۸، او ۲۶)
انتخاب هم د دې دوو الفاظو په شان عربي لفظ دی چې معنا يې ټاکنه ده، د انتخاباتو اصطلاح بیا نوې ده چې پخوا نه وه کار شوې او د ټاکنې په معنا ده. له دې اصطلاح هدف دادی چې ولس د خپلې مشرۍ او شورا لپاره ځينې کسان په خپلو رایو ټاکي(انتخابوي).
ځينې کسان فکر کوي چې بیعت په اسلام کې ريښه لري، همدا شان د حل و عقد له لارې رامنځته شوی حکومت اسلامي صبغه لري اما انتخابات بیا په اسلام کې ناروا دي. زما په اند دوی په ديني مفاهیمو کې تر ماهیت شکل ته ډېره توجو کوي، که په دې پوه شي چې له هرې زمانې سره د شرعي احکامو د تطبیق اړتیا ده، نو بیا اړینه ده چې تر شکل ماهیت ته ډېره پاملرنه وشي او انتخابات د بیعت یو نوی ورژن وبلل شي همدا شان د حل و عقد ځای باید لويي چرګې ته پرېښودل شي او د شورا د پخواني نوم پر ځای نوی نوم پارلمان غوره شي او د غوراوي طریقې به يې هم حتمن فرق سره کوي که څه هم پخواني د شورا او حل و عقد د انتخاب پر یوه طریقه جوړ نه دي سره راغلي او ګڼې طریقې يې بیان شوې دي نو نن هم شونې ده چې یوه بله طریقه د اوس وخت غوښتنو او حالاتو ته په کتو پر اضافه کړو. ځکه د وخت له تېرېدو سره نوي مفاهیم رامنځته کېږي، غوښتنې نوې او زیاتېږي، کلتور او فرهنګ ته نوي شیان لار پيدا کوي، له یوه ځایه بل ځای، له یوه وخته بل وخت، له یوه قومه بل قوم او له یوه ملته بل ولس ته غوښتنې او تقاضاوې بدلېږي، د دې لپاره اړینه ده چې تر شکل ماهیت مهم وګڼو.
تر دې مقدماتي خبرو وروسته زه اصلي خبرې ته راځم. زما په اند بیعت د انتخاباتو یو پخوانی شکل دی، اصلن مهمه دلته داده چې د ټولنې لپاره یو مسوول وټاکل شي چې د هغه په مشري کې د خلګو چارې مخته یووړل شي، په دې ځای کې هدف بیعت نه دی نه انتخابات دي، بلکې دلته هدف د یوه زعیم انتخاب دی چې د هغه تر مشري لاندې چارې سمې پر مخ ولاړې شي، که د انتخاباتو پر حراموالی او د بیعت پر شرعي والي خبرې ګرمي کړو نو له موږ به اصل مقصد ورک وي او په وسیله غوندې شیانو کې به مو بحث پيل کړی وي. زه د ځينو کسانو په شان اصلن له لویه سره دا نه منم چې نظام هم اسلامي و نااسلامي کېدای شي، اسلام او کفر د انسان کړنې دي، که اطاعت وکړي او پر خپل رب و رسول يې ایمان راوړي نو مسلمان دی او کنه منکر(کافر) دی. نظام د عامه چارو د سمې سمبالونې یو چوکاټ دی او چوکاټ ته د کفر یا اسلام نسبت کول زما په اند سهي نه دي. په اسلامي نصوصو کې هم د نظام په اړه د اسلامي یا شرعي نظام یا هم د کفر نظام هيڅ هم نه شته نه دا راغلي چې دغه شرعي امیر دی او هغه بیا کفري امیر دی. همدا شان شریعت کوم چوکاټ هم نه دی مقرر کړی چې په دې چوکاټ کې دننه دې نظام جوړ شي څو اسلام یا شریعت ته منسوب شي او که دا نه وي بیا کفر یا نااسلامي ته منسوبېږي.
د شرعي لومړیتوبونو په پېژندلو موږ کولای شو چې د داسې بې فایدې کشالو او شخړو مخه ونیسو. لومړی باید هغه اولویتونه په ګوته شي چې د شریعت هدف دي او د هغو لپاره جدي مبارزه وشي نه دا چې له شریعته سیاسي قدرت ته د رسيدو وسیله جوړه شي او د انسانيت لپاره راغلی رحمت دین د ځينو خاصو کړیو د انحصاري قدرت په وجه د سیاست غوندي بدنام شي، هغه دین چې هدف يې انساني و بشري اصلاح وه ولې باید په لوی لاس د انساني خرابونې او وژنې کار ترې واخیستل شي؟!
مهمه دا ده چې پر بشر د ظلم مخه ونیول شي، انسان د انسان له مرییتوبه ازاد شي، خلګ د باورونو په انتخاب کې ازاد پرېښودل شي، کوم څه چې په دين و شریعت کې راغلي هغو باندې باور وساتل شي او د څه په اړه چې يې سکوت کړی هغه دنیوي چارې وګڼل شي او په هغه ډول مخته یووړل شي چې د بشر په ګټه وي، زمان او مکان يې تقاضا کوي. له وخت سره ټکر یوازې د بشر په تاوان تمامېږي او که د ټکر لامل هر ډول عقیده یا باور وي نو هغه باور و عقیده به هم ډېره بدنامه شي.
پاته شوه د حل وعقد موضوع؛ دا اصطلاح لومړی د یوه عالم له لورې په څلورمه هجري پېړۍ کې استعمال شوه چې وروسته د نورو عالمانو له لوري تر کارونې وروسته پسې عامه شوه. یعنې د خیر القرون د زمانې اصطلاح هم نه ده چې ځينې خلګ يې د حکومت لپاره د یوه اسلامي موډل په توګه وړاندې کوي، ممکن د هغه وخت غوښتنه به وه چې هغوی ایجاد کړې ده اما نن اړینه نه ده چې موږ دې دا موډل نظام جوړ کړو او د خپل وخت عيني شرایط له پامه وغورځوو. د عبد الله بن ابراهیم په پاس یاد شوي کتاب کې یادونه شوې ده چې اهل حل و عقد او اهل شورا هم تر خپل منځ توپير سره لري، ده ویلي چې اهل حل و العقد دوامداره دنده نه لري، بلکې موقته چاره ده، له دوی مشوره نه غوښته کېږي بلکې د یوې ستونزې د حل په موخه راغونډېږي او حل وړاندي کوي، مګر اهل شورا بیا دوامداره خپل کارونه مخته وړي، د مشورې تر طلب وروسته هغوی مشوره ور کوي او داسې نور ټکي.
ما چې په هغو توپيري ټکو کې فکر وکړ نو عینن زموږ د زمانې لویه جرګه او ملي شورا غوندې یو شی ترې راوتی. اهل حل و العقد لویه جرګه ده او ملي شورا بیا د هغې زمانې اهل الشورا دي. انتخابات عینن د بیعت نوی شکل دی چې له نن زمانې سره سمون هم خوري او د حالاتو غوښتنه هم ده.
زما په اند پر دې موضوعاتو شخړه یوازې لفظي ده، حقیقت کې دا یو شان دي، دوی هغه زمانه کې یو نوم ور کاوه او نن خلګ بل، هغه زمانه کې به يې ممکن شکل یو رنګه وو او نن به يې لیږ تغییر کړی وي، دا تغییر یوازې په دې چارو کې نه راځي، بلکې په نورو شیانو کې هم راغلی دی، مثلن: حج ته تلل، اذان کول، د شاهدۍ په اړه له نویو وسایلو کار اخیستل، د جنس یا سره و سپينو پر ځای د کرنسۍ کارول او داسې نور، لکه دا یاد شیان چې د وخت غوښتنه وه او ده، همدارنګه انتخابات، لویه جرګه او ملي شورا هم د وخت غوښتنې دي چې د شکل په لیږ تغییر د هماغه اهدافو لپاره کارېږي لکه دوی چې بیعت، اهل حل و العقد او اهل شورا په خپله زمانه کې کارول.
د یو شي هدف مهم وي، هغه ته وسیلې که هره یوه وي توپير نه لري چې اصل هدف ته لاس رسی په پيدا کېږي نور وسایل ممکن مختلف وي، د زمانې په تېرېدا سره توپير هم وکړي او د کلتورونو ادلون بدلون هم تغییر ور کړي، خو هدف به له لاسه نه وزي، کله چې هدف په هره وسیله تر لاسه کېږي هماغه وسیله سمه ده او د الفاظو پر سر يې شخړه د هوښیارانو کار نه دی؛ خو د وسیلې بدلون هم په هره موضوع کې او هر ځای کې شونی نه وي، د دې لپاره هم خپل موارد شته، ځينې وختونه ممکن یوه نیک کار ته خلک له بدو وسیلو ځان رسول غواړي خو دا کار یې شرعي مجوز نه لري.
۲۰۱۸/ ۱۰/ ۳۱
د الرياض په نوم جريدې د يوې پوښتنې په توګه دا خبره ياده کړې ده :
البيعة في الاسلام
په اسلام کې ژمنه (بيعت)
د. فهد الماجد ليکنه
جريدة الرياض | البيعة في الإسلام (alriyadh.com)
تصفح جريدة الرياض (alriyadh.com)
البيعة في الإسلام واحدة لولاة الأمر فقط، أما ما تفعله بعض الجماعات كالإخوان والتبليغ وغيرهما من أخذ البيعة لمرشدهم أو رئيسهم فهو من الضلال المبين، ومن البدع المحدثة في الدين، وهذه الجماعات بتنظيماتها وبيعاتها تمزق وحدة المسلمين في البلد الواحد.
=-=-=-=-=-=
البيعة
هي المعاهدة والانعقاد، واصطلاحاً اختيار أهل الحلّ والعقد رجلاً، يتولى أمر الأمّة لجلب المنافع الدّينية والدّنيوية، ودفع المضار عنها، ولا تكون البيعة إلا لوليّ أمر المسلمين، يبايعه العلماء والفضلاء، وكذلك الوجهاء من النّاس.
تكون المبايعة بالالتزام بطاعة وليّ الأمر في غير معصية الله تعالى، حيث يجب على المسلمين اختيار إمامٍ واحدٍ فقط، ولا يجوز المبايعات المتعدّدة، ويكون حقّ الرّجال في المبايعة بالقول والفعل أي المصافحة، أما النّساء فيقتصر حقّها في المبايعة على القول فقط.
البيعة عقدٌ يترتّب عليه التزاماتٍ على كلٍّ من وليّ الأمر والرّعية، بالكتاب والسّنة، ويحرم نقضها، وتُعدّ البيعة من أسس النّظام السّياسي للدّولة الإسلاميّة، كما أنّ للبيعة شروطاً متعددّة يجب الالتزام بها، سنذكرها في هذا المقال.
شروط البيعة في الإسلام حاول الفقهاء وضع شروط لصحّة عقد البيعة، حيث إنّهم توصّلوا إليها من الأدّلة الصّحيحة، وهذه الشّروط هي:
أن تتوفّر جميع شروط الإمامة، فلا تنعقد البيعة في فقدان أي شرطٍ من الشّروط، حتّى لو كان شرطاً واحداً.
أن يجيب المبايع إلى البيعة، وفي حال امتنع عن ذلك، لا تعقد البيعة، ولا يجبر عليها إلاّ إذا كان الإمام لا يصلح للمبايعة، أو لا يوجد إمام غيره.
أن يتولّى عقد البيعة أهل الحلّ والعقد قبل عامة الناس (البيعة العامّة)، لضمان التّوازن والتّحالف، وكذلك شرطٌ لاستقرار الأمر، وعدم نقض البيعة، أو التّنازع بعدها.
أن تُبنى البيعة على كتاب الله، وسنّة نبيه -عليه الصلاة والسلام-، قولاً وفعلاً، بحيث تكون الطّاعة خالصةً لله تعالى، فلا طاعة لمخلوقٍ في معصية الخالق.
أن تكون البيعة لإمامٍ واحدٍ، فلا تعقد لأكثر من واحد، فإذا ادّعى أحدٌ الخلافة بوجود الخليفة، وُجب قتله، لتجّنب إثارة الفتنة بين المسلمين.
أن تكون الحرّية كاملةً في البيعة، لأنّ البيعة تُقام على أساس المراضاة، وحرّية الاختيار، لا عقد إجبار وإكراه، كما فعل الصّحابة -رضوان الله عليهم- في بيعة الخلفاء الرّاشدين.
الإشهاد على المبايعة، لكي لا يدّعي أحد الإمامة أن عقد البيعة حدث سرّاً، ممّا يُؤّدي إلى النّزاع والفتن، كما فعل الصّحابة في الإعلان والإشهاد على البيعة في الخلافة الرّاشدية.
مستويات البيعة
تنقسم البيعة إلى مستويين متلازمين، وهما:
بيعة الانعقاد: وهي بيعة أهل الحلّ والعقد.
بيعة الطاّعة أو البيعة العامّة: وهي بيعةٌ شعبيةٌ عامةٌ لكافّة المسلمين.
صور البيعة
المصافحة والكلام: وهي الصّورة الغالبة في المبايعة، وتكون للرجال فقط.
الكلام فقط: وتكون للنساء.
الكتابة: بهذه الطريقة بايع النجاشيّ الرسول صلّى الله عليه وسلّم.
=-=-=-=-=
البيعة في الإسلام – مفهومها وأهميتها وشروطها
اهتمام عمر بن عبد العزيز بالبيعة
ولقد اهتمَّ بعض الخلفاء كعمر بن عبد العزيز -رحمه الله- بأمر البيعة اهتمامًا لافتًا للانتباه، فعلى الرغم من أنه قد عُهد إليه من ابن عمه سليمان بن عبد الملك، وأن جمهور المسلمين قد بايع سليمان على ما أقرَّه في صك العهد، إلا أن عمر بن عبد العزيز- رحمه الله- أصرَّ على ضرورة مبايعة الناس له، فإن قَبِلوا ورضوا به، قَبِل الخلافة وشئونها، وهذا ما يتَّضح عند أول خطبة ألقاها عمر بن عبد العزيز -رحمه الله- بعد سماعه لنبأ استخلافه، إذ قال: “أيها الناس، إني قد ابْتُليت بهذا الأمر عن غير رأي كان مني فيه، ولا طلبة له، ولا مشورة من المسلمين، وإني قد خلعتُ ما في أعناقكم من بيعتي، فاختاروا لأنفسكم. فصاح الناس صيحة واحدة: قد اخترناك يا أمير المؤمنين ورضيناك، فلِ أمرنا باليُمن والبركة”[5]. وهذه الحادثة، مع ما فيها من زهد عمر بن عبد العزيز رحمه الله، إلا أنها تؤكد لنا وعي أبناء الحضارة الإسلامية في اختيارهم لمن يُصلح لهم شئون حياتهم.
شروط تحقيق البيعة في الإسلام
ولأهمية أمر البيعة، فقد عقد لها فقهاء المسلمين خمسة شروط لازمة التحقق، وهي:
(1) أن يجتمع في المأخوذ له البيعة شروط الإمامة، وقد ذكرناها في مبحث شروط الخلافة.
(2) أن يكون المتولِّي لعقد البيعة أهل الحلِّ والعقد من العلماء والرؤساء، وسائر وجوه الناس.
(3) أن يُجيب المبايَع إلى البيعة؛ حتى لو امتنع لم تنعقد إمامته ولم يُجْبَر عليها.
(4) الإشهاد على المبايعة، فيما إذا كان العاقد واحدًا، أما إذا كان العاقد للبيعة جمعًا، فإنه لا يشترط الإشهاد.
(5) أن يتَّحِدَ المعقود له، بأن لا تُعقد البيعة لأكثر من واحد[6].
ولا شكَّ أن هذه الشروط التي أقرَّها فقهاء الإسلام، لتُعَدُّ من المعالم الحضارية البارزة في مؤسسة الحكم الإسلامية؛ لأن غرض هذه الضوابط جلب كل المصالح التي يحتاجها المجتمع الإسلامي.
د. راغب السرجاني