سلامونه
د ګران او ښاغلی او مَیَن او خوارکی کښ ” میږی صاحب ” توپیر له میږی سره دا دی چی
میږی د خپل ځان او خپلی ګېډی د تأمین پخاطر زحمت ګالی او وچ مړ مَلَخ ئې تر اُربوز نیولی او خپلی هستوګنځۍ ته ئې وړی
خو
” ګران میږی صاحب ” خپلو ګرانو وطنوالو ته د ژبنی خدمت په انګېزه خپلی ګوتی او قلم د خوَلو له لاسه لانده خیشته کړی دی ، خواری او خوَلې او زحمت او لېونۍ مینه ئې د ستائنی وړ ده
خو
کوم دئ هغه نر چی ” میږی صاحب ” ته ور ږغ کی:
ورور جانه! موږ په ژبنی هستوګنځۍ کی غزېدلی پښتانه اوسمهال ډېره اشتها نلرو او نه هم د لوږی احساس کوو ، د وړمی ورځی او پرون ورځی او نن ورځی جوړه سوې پالوده مو دا ګړی بس ده ( هسی د ګېډی ډکېده مو موخه ده پدې ناډاډمنو حالاتو کی ).
ښاغلی میږی صاحب د المانی ژبی د اسمونو د ارټیکل په انډول غواړی دا نسخه د پښتو سترخوان ته هم ډالۍ کړی، حال دا چی د المانی ژبی نسب او ژِن له پښتو سره ډېر توپیر لری
په المانی ژبه کی اسمونه د ارټیکل تابع دی یعنی دا د die او der او das دیکتاتورانه حاکمیت دی چی زه باید ووایم meine یا mein
امّا
په پښتو ژبه کی هیڅ بندیز او محدودیت او الزام او قاعده شتون نلری او په خپلواکه توګه ویلای سم مثلاً
زما سدرۍ
زما لستوڼئ
زما کَرَک
زما شلومبې
زما بوټونه
بله خبره دا ده:
د ډول ډول لهجو شتون یو طبیعی څیز دی
خو
لیک او لیک دود د یو لړ قواعدو تابع دی چی یو لدې قواعدو څخه د ” یووالی یا یو رنګی ” مسئله ده
بناً
که
احمد ولیکی مثلاً: دِما یا دَما قلم
محمود ولیکی زما قلم
حامد ولیکی ایما قلم
نو
دا به یو ډول ښورښ او انارشی را منځته کړی.
بل عرض می دا دی:
دا به ومنل سی چی د بشری ټولنی په لمنه کی ځینی ژور بدلونونه د یو کس پلاس په یوازی سر را منځته سوی دی خو هغه بدلونونه په نورو ډګرونو کی را منځته سوی دی نه د ژبی په لمنه کی.
د ژبی په لمنه کی انقلابونه او بدلونونه کوم مشخص او ځانګړی لارښود او رهبر نه لری بلکه دا یوه دسته جمعی او د ګډ کار پروسه او پروژه ده.
سره لدې
د بخیل او حسود کس دی کور وران سی
که ښاغلی میږی صاحب د خپل نه ستړی کیدونکی تلاښ په ښو پایلو ډاډمن وی نو ور ته همیشه د بریالیتوب هیله لرو.
وګورو چی مثلاً ۴۹ یا ۵۰ کلونه وروسته به ” دِمونګه ” پښتو کومه بڼه ولری؟
په هره توګه
که مو ” پښتو ” د سمون په غېږه کی خاندی یا نه خاندی او وخاندی یا نه وخاندی
خو
کلکه هیله لرو چی ” پښتونولی ” مو د سمون د غیږی سره پُخلا سی.

ګرانه غلام حضرته ډېره مننه چې لیکنې مې ګورې، د ګوتڅنډنې سره او په دې خوښېږم.
دما لیکنې راڅخه ډېرې غزیږي، زه خو کم وخت لرم، خو وخت لرم، ځکه بل کار مې نه شته پرته له لیکنو او په دې لیکنو ځان هم روغ ساتم.
ستاسو د مینې ډکې لیکنې څخه په ډېره مینه مننه.
ستا لیکنوته یو څو یادونې:
لومړی: پورته مې ولیکل، چې لیکنې د خپلې روغتیا لپاره کوم او د بل چا لپاره یې نه کوم، خو که د چا په کار راتلې او ګټه یې ترې اخستلی شوه، ورته خوښېږم او که د چا په زیان وې، نو ډېر به خوابدی شم او بخښنه به وغواړم، خو چې دا بدې یې راته څوک په ګوته کړي.
زه د خپلې ژبې لپاره د الماني ژبلار څخه ګټه اخلم، موږ خو یې داسې لیکو، چې کله ناکله یې زه هم په هکله دې لیکنو ته اړ کېږم.
تاسو چې کومې اندېښنې لرۍ، دلته خبرې نه په کوم، هغه دماپه ګومان دما په لیکنه کې ټولې ځواب دي. تاسو لیکۍ:
۱ – ،، د ژبی په لمنه کی انقلابونه…. ،،
زه ګوره نور انقلابي نه یم، هغه څه چې په ژبه کې دپیداېښتې لارو سم، زموږ ژبې ته څوک ناسم راننباسي، د هغې په هکله لیکنې کوم او دلایل مې تل راوړي، چې هر څوک یې ردکولی شي. داکار نه کیږي، چې ګوندې زه به لیونی یم یا زورور. زورور خو نه یم او په دې بل یې نه پوهيږم.
تاسو لیکۍ:
۲ – ،، کوم دئ هغه نر چی ” میږی صاحب ” ته ور ږغ کی: ،،.
دا کار خو هرڅوک کولی شي، ته خو لا د هر بل څخه ښه، چې ما ته دما ناسمونونه په ګوته کړي، په پوهنیزه دلایلو ودان، نوبیا خو دومره بد هم نه یم، چې دوام به ورکړم.
تاسو لیکۍ:
۳ – ،، په پښتو ژبه کی هیڅ بندیز او محدودیت او الزام او قاعده شتون نلری او په خپلواکه توګه ویلای سم مثلاً ،،.
ټولې ژبې پیداېښتي دي او پیداېښت د پیداېښت د لارې سره سم ژبلارې هم پیداکي، چې دا هم د انارشي مخه نیسي، د په دې ترېپوهېدنه چې څوک هر څه هرڅنګه باید ونه لیکي.
تاسو لیکۍ:
۴ – ،، که ښاغلی میږی صاحب د خپل نه ستړی کیدونکی تلاښ په ښو پایلو ډاډمن وی نو ور ته همیشه د بریالیتوب هیله لرو ،،.
که څوک ډاډمن نه وي، نوبیا دې ما ډاډمن کړي،
۵ – د ګډ کار پروژه: داخو ښه خبره ده، خو که د ګډکار کېدا شوني نه وي، نو بیاورته لاس د ځنې لاندې هم نه شو کښېناستلی.
هیله ده، چې ستړی دې نه کوم. زه خو ورتهخوښېږم، چې په پیدا خبرو سره خبرې وکړو.
ستا ماخان
یوه اخرنۍ خبره دې دا وي، چې له پښتونولۍ خو راتښتېدلی یم. د دومره تکړه فکر مه راته کوه.

محترم میږی صاحب! زه اخر هم پوه نه شوم چې (وی) او ( ویونه) څه معنی لري؟ که وی لغت ته وایې نو د کومې سیمې پښتانه ورته وی وایي؟ او که دا مصنوعي لغت وي نو دا صنعت ښه صنعت نه دی!

محترم ببرک صیب ډېره مننه، چې دا ادیبانو او ژبپوهانو خبرې مو ماته راواچولې او زه ورته خوښېږم.
زما دا لاندې یادونې:
زه نه غواړم، چې په لیکنو کې څوک راڅخه زړه بدی شي، خو که څه داسې نا انډوله خبرې په کې راتللې ډېره بخښنه دې وي.
لومړی: زه هیڅ وخت ویونه( لغات؟) نه جوړوم. ما دا ،، وی،، هم د پښتو لیکنو څخه رانیولي، چې دا سې ترې پوهېږم، ګوندې د ویل یا وینا څخه به دا وی رانیول شوی وي. لږ تر لږه دومره پرې پوهېږم، نو له دې امله یې زه هم لیکم.
چا چې ویونه جوړ کړي یا تخریب کړي، ټول ناسم دي، چې په هکله یې ما کتاب،، پهپښتو کې ناسم ږرځني شوي ویوه،، هم لیکلی. بېلګه یې اوبل دۍ، چې بهېدونکي په ځای یې کاروي او همداسې سلم ته ناسم سلن وایې یا تر ډېره برېده، چې هېڅ ترېپوهېدنه نه لري او همداسې نور.
دویم: رښتیا به درته ووایم، چې زه په لغات دومره يوهېږم، چې،، سپین، ختل، ونه، خوږ دا موږ لغاتونو ته وایو، خو چې ترې پوهېدنه یې څه ده، هیڅ نه پرې پوهېېږم.
دا به په الماني د ویونو کتاب کې وګورم. په عربي نه پوهېږم، له دې امله په لغات هم نه پوهېږم، چې څه ترېپوهېدنه به لري.
دا باید ووایم، چې موږ ډېر عربي ویونه ناسم کاروو دا ځکه چې نه پرېپوهېږو. بېلګه یې واحد دۍ، چې پښتو انډول یې یو دۍ، خو چې موږ باید ترې پوهېږو، هغه په پښتو انډول یې یووالی دۍ.
پوښتنه دلته چې نو: له پورته دوه … څخه نو کوم وټاکم، چې داسې لږ پرېپوهېږم او که دا چې نه پرېپوهېږم.
دریم: په ژبه کې ښه یا بد صنعت یا جوړښت نه شته یو څه – وی یا لغات – سم دۍ او یا ناسم.
څلورم: زه پوهېږم، چې د الماني die Wort څه ته وایي او د دې به داسې لنډ پيژند په ګډه سره پیداکړو.
د وی، لغات یا das Wort پېژند: یو وی یو خپلواک ژبنی یووالی دۍ. په پیداېښتي ژبه کې – د یوه غږ یا یوې سیلبې(سیلاب) په مخامخ- یوه خپلواکه ترېپوهېدنه ( دلته به هم ورته په فکر کې شي، چې دا نو څه؟) لري. وی زیات وخت له فونیم، مورفېم، سینتګما همداسې له یوې غونډالې رابند دۍ، دا پهدې ترېپوهېدنه، چې د دوي سره پولې لري، سره له دې وی یوه یووالیزه ترېپوهېدنه نه لري.
د الماني das Wort لپاره په عربي ډېرې ترېپوهېدنې شته، خو یوه یې د ،،لغة،، په پرې پوهېدنه نه لري.
یادونه: که ،،لغة،، په الملني وژباړل شي، نو د پښتو اڼدول یې له الماني ،،ژبې،، په ترېپوهېدنه دۍ.
که ژوند وو، نو یوه خپلواکه لیکنه به په وکړم.
یوه یادونه: زه ګوره ژبپوه نه یم، خو ګومان مې دي په ژبه پوه یم. دا څه چې زه لیکم، هغه دالماني ژبې کتابونو کې ګورم. په پوهنه کې ابتکار نه کوم.
ډېره مننه، چې هڅاند ساتلو کې راسره مرسته کوۍ.
وخت مې کم دۍ، خو وخت لرم. زاړه ممداسې وي.