انګیزه (Motive) یا محرک هغه داخلي ځواک یا انرژي ده چې یو شخص د یوه کار د ترسره کولو لپاره هڅوي او ورته لاره هواروي. انګیزه د یو انسان داخلي احساس، هیله یا غوښتنه وي چې د هغه د کړنو لپاره یو ډول ځواک وي. د دې په وسیله انسان کولای شي چې د یو ټاکلي هدف یا مطلوبې پایلې د ترلاسه کولو لپاره دوامداره او پیاوړي هڅې وکړي.

په بل عبارت، انګیزه هغه احساس، فکر یا دلیل دی چې یو فرد ته د یوې ځانګړې موخې یا فعالیت لپاره د هڅې لاره برابروي.

انګېزه د بریالیتوب لپاره مهمه ده، ځکه چې دا شخص ته ځواک او جرئت ورکوي چې خپلو هدفونو ته په مینه او هوسایۍ سره ورسیږي ، پر ځان باور پيدا کړي او راتلونکې ته هيله مند اوسي.

انګیزه په دوه اساسي ډولونو وېشل کېږي:

دا ډول انګیزه له انسان دننه څخه سرچینه اخلي. یعنې شخص په خپله خوښه او علاقه یو کار ترسره کوي او په دې کار کې خوشالي، لېوالتیا، او رضایت احساسوي. په داخلي انګېزې کې شخص دي ته اړتیا نلري چې څوک يې له بهر وهڅوي بلکي هغه په خپل ليوالتيا او خوښي سره مخکي ځي.

بهرنی انګیزه هغه انګیزه ده چې له بهر څخه راځي. پدې حالت کې یو شخص په دې خاطر هڅول کېږي چې یو ټاکلی هدف یا انعام ترلاسه کړي، لکه پیسې، جایزه، یا شهرت. دلته شخص د یوې بهرني انعام یا جایزې د ترلاسه کولو لپاره کار کوي، نه د خپل داخلي لېوالتیا له مخې. د بهرني انګیزې مثالونه دي، لکه کار کول د معاش لپاره، د امتحانونو کې د لوړو نمرو لپاره مطالعه کول، یا په سپورتي سیالیو کې د جایزې لپاره هڅه کول.

انګېزه په مثبت او منفي ډول هم کيداي شي ، انګېزه له ټولني او حالاتو رامينځته کيږي او بيرته په ټولني اغيزه کوي‌.

موږ تل په دې لټه کې يو چې څوک موږ ته يو کار يا پلان انګېزه راکړي خو پدې نه پوهيږو چې تر ټولو ښه او تاثیر ناک انګېزه موږ ځانته خپله ورکولائ شو.

په ټولنه کې دوه ډول انسانان دي ، يو ډول انسانان ژوند د هغوي پر استعداد او مثبت انګيزې سره روان دی کوم چې پر خپل ژوند ، پلان کې بريالي دي.

خو بل ډول يې بيا هغه انسانان دي چې هېڅ ډول انګېزه نلري او ژوند کې وروسته پاتې او ناکام دي دا ډول انسانان نه پر خپل استعداد خبر وي نه هم پر خپل وړتيا.

نيلسن منډيلا د مثبتې انګېزې یوه څرګنده بېلګه ده. هغه د جنوبي افریقا د نسلي تبعیض پر ضد مبارزه وکړه او د سولې، مساواتو او بشري حقوقو لپاره یې خپل ژوند وقف کړ. د منډلا د ژوند مهمه برخه د هغه مثبت انګېزه او د خپلې جګړې لپاره انزوا نده پداسې حال کې چې هغه ۲۷ کال په زندان کې تير کړل خو بيا هم هغه خپل اهداف له پاره مبارزه کوله.

د هغه مشهور وینا “زه نه پوهیږم چې څنګه ناکامي څه ډول ده، زه یوازې د یو بریا لپاره کار کوم” د هغه د مثبتې انګېزې څرګندونه ده.

منډېلا د خپلو خلکو لپاره یوه الهام بخښونکې انګېزه وګرځېد، هغه نه يوازي سويلي افريقا هېواد ازاد کړ بلکي خپل ژوند يې هم بدل کړ او د خپل مبارزي له کبله د نوبل جايزي ګټونکي شو.

منډېلا ژوند او بريا موږ ته مثبت انګېزه راکوي د هغه اهدافو له پاره کوم چې موږ خپل ځان ، کورنۍ ، او هېواد له پاره لرو.

اډولف هټلر د نازي ګوند مشر و، چې د خپلو افراطي نظریاتو او منفي انګیزو له مخې یې د نړۍ په تاریخ کې بې‌ساري ویجاړتیاوې رامنځته کړې. د هټلر منفي انګیزه د نژادي برلاسۍ، زور زیاتي، او د قدرت ترلاسه کولو پر بنسټ ولاړه وه. هغه باور درلود چې جرمنان (ارین نژاد) باید پر نورو نژادونو برلاسي ولري، او د دې لپاره یې د یهودانو، معلولینو، رومانو او سیاسي مخالفینو پر وړاندې شدید کرکه وښوده. هټلر هڅه کوله چې یوه “پاکه” جرمني جوړ کړي او د نړۍ پر نورو ملتونو واکمني وکړي، چې له همدې امله یې د هولوکاسټ په شکل کې د یهودانو نسل‌وژنه ترسره کړه. د هغه منفي انګیزه د نړۍ په کچه د دویمې نړیوالې جګړې پیل وکړ، چې په پایله کې یې ملیونونه انسانان ووژل شول او لویې ویجاړۍ رامنځته شوې. هټلر د خپل واک او قدرت د پراختیا لپاره د ظلم او نژادي توپیر په سیاستونو تکیه کوله، چې په پای کې یې د بشري حقونو لویه نقض او نړیوالې فاجعې را منځته کړې.

په قرآن کریم کې هڅونه (انګیزه) په مختلفو بڼو ذکر شوې ده، چې مسلمانان د ښو اعمالو، اخلاقو او د الله تعالی د عبادت په لوري هڅوي. قرآن کریم په ځانګړي ډول د انسان د اعمالو په نیت او ارادې باندې ډېر ټینګار کوي، او داسې لارښوونې ورکوي چې له پاک نیت سره د عمل کولو لپاره هڅونه وکړي. ځینې ایتونه چې د دې موضوع سره اړوند دي، په لاندې ډول دي.

الله تعالی مسلمانان هڅوي چې په ستونزو کې صبر وکړي او الله ته توکل وکړي، ځکه چې الله د صبر کوونکو سره دی.

1.يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ

ژباړه: اى مؤمنانو! له صبر او لمانځه څخه مرسته وغواړئ. بېشکه الله له صبر کوونکو سره دی.

(سوره البقره، 153 آیت)

2. د نیکو اعمالو ارزښت

الله تعالی مسلمانانو ته د ښو اعمالو ترسره کولو او په نېکۍ کې د سیالۍ کولو لارښوونه کوي.

3. فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ

ژباړه: نو په نیکو کارونو کې سیالي وکړئ.

(سوره البقره، 148 آیت)

دا ایتونه د مثبتې انګېزې او د ښو کارونو د ترسره کولو په اړه رهنمایي کوي، انسانانو ته په دې باور ورکوي چې الله تعالی په هر حالت کې د هغوی ملاتړ کوي ، او انسانانو ته د ښو اعمالو، تقوا، او د الله تعالی رضا حاصله کړي او مسلمانان هڅوي تر څو په ژوند کې اميدوار او مثبت اوسي.

د ابراهام مسلو يو امريکايي ارواپوه وۀ چې په 1943 کې يې هڅونې تيوري رامينځته کړه. مسلو وايي ؛ انسانان بېلابېلې اړتیاوې لري چې په ځانګړو پوړونو یا مرحلو وېشل شوي دي. د دې تیوري له مخې، انسانان هڅول کیږي ترڅو خپل مختلف اړخونه پوره کړي، او هره پوړۍ باید تر یوې کچې پوره شي تر څو انسان پورته پوړۍ ته لاړ شي. لومړۍ پوړۍ د فزیولوژیکي اړتیاوو ده، لکه خواړه، اوبه، هوا او خوب، چې د ژوند لپاره اړین دي. کله چې دا لومړنۍ اړتیاوې پوره شي، انسان د خوندیتوب اړتیاو لکه فزیکي امنیت، مالي استحکام، او د روغتیا ساتنې پوره کولو ته هڅول کېږي. د دې پوړۍ وروسته، انسانان د مینه او تعلق اړتیاوې لکه د اړیکو، کورنۍ او ملګرو جوړولو ته توجه کوي. کله چې دا پوړ هم پوره شي، انسان د ځان درناوي او عزت اړتیا ته پام کوي، چې پکې ځان پېژندنه، ځان باور او د نورو درناوی شامل دی. په پای کې، د ځان پوره کولو اړتیاوې راځي، چې دې پوړۍ ته رسیدل هغه مهال ممکن دي کله چې انسان خپل بشپړ وړتیا ته ورسېږي او خپل شخصي او مسلکي اهداف پوره کړي. مسلو باور درلود چې د انسان هڅونه د دې اړتیاوو د پوره کولو لپاره ده، او هره مرحله د بلې لپاره بنسټ ګرځي، چې په پایله کې انسان د ځان پوره کولو مرحلې ته رسېږي.

انګیزه په ټولنه کې داسې اغېز لري چې د هر انسان ژوند او چاپېریال ته مستقیمه اړیکه ورکوي. دا د فرد له شخصي تجربو او هڅو څخه پیل کېږي، خو په ټولیز ډول د ټولنیز بدلون او پرمختګ سبب ګرځي لکه !

کله چې یو څوک هڅه کوي چې ښه ژوند وکړي یا نورو سره مرسته وکړي، دا کار په ټولنه کې د پرمختګ سبب کېږي. مثلاً که یو زده کوونکی لوړې زده کړې وکړي، نه یوازې خپله کورنۍ ته ګټه رسوي، بلکې ټولنه کې د پوهې او پرمختګ کچه هم لوړوي.

کله چې خلک په ګډه د یوې ستونزې د حل یا یوې موخې د ترلاسه کولو لپاره کار وکړي، ټولنه کې یووالی او باور رامنځته کېږي. مثلاً د یو ښار خلک که د چاپېریال د پاک ساتلو لپاره هڅه وکړي، نه یوازې خپله ګټه کوي، بلکې ټولنې ته هم یو ښکلی چاپېریال ورکوي.

هغه افراد چې نوې نظریې لري او په دې لټه کې وي چې خپلې تجربې له نورو سره شریکې کړي، کلتور ته بدلون ورکوي. مثلاً که یو څوک د جهل پر ځای د علم د ارزښت خبرې وکړي، ټولنه په تدریجي ډول تعلیم ته ارزښت ورکوي.

هغه انګیزه چې یو څوک د کار کولو، کاروبار پیلولو یا پانګونې ته اړ باسي، د ټولنې اقتصاد ښه کوي. کله چې خلک په خپلو کارونو کې بریالي وي، نو په ټولنه کې د بېوزلۍ کچه کمېږي او د ژوند معیار لوړېږي.

که په ټولنه کې مثبت فکرونه او هڅې وي، نو خلک به له ناامیدۍ او ناهیلي څخه لرې شي. د مثبت انګیزې له لارې، خلک کولی شي په ستونزو برلاسي شي او د ژوند ښه کولو لپاره هڅه وکړي.

هغه خلک چې په خپلو کارونو او فکرونو کې بریالي وي، نورو ته د الهام سرچینه ګرځي. داسې مشران ټولنې ته امید او لارښوونه ورکوي او خلک هڅوي چې د خپل ژوند هدف ته ورسېږي.

په اوسني وخت کې هڅونه هغه عوامل دي چې یو کس هڅوي ترڅو ځانګړي اهداف ترلاسه کړي، ښه فعالیت وکړي، او شخصي او مسلکي بریاوو ته ورسېږي. د نن ورځې انګیزه په بیلابیلو ډولونو کې لیدل کېږي چې پکې شخصي پرمختګ او ځان پوره کول شامل دي؛ ډېری خلک غواړي چې خپل مهارتونه لوړ کړي او خپل پوره ظرفیت ته ورسېږي. مالي انعامات او ثبات هم یو مهم لامل دی، ځکه چې ډېر کسان د خپلې کورنۍ اړتیاوو پوره کولو او اقتصادي استحکام لپاره کار کوي. سربیره پر دې، په کار کې د معنا او هدف موندل انسانانو ته یو ځانګړی ارزښت او انګیزه ورکوي، ځکه چې د ارزښتمن کار ترسره کول خلک هڅوي چې خپلو موخو ته ورسېږي. په اوسني وخت کې د رواني ارامتیا او ښه والی هم د خلکو ستر هدف دی، او ډېری خلک د ذهني ارامتیا او متوازن ژوند لپاره هڅه کوي. د ټولنیزې اغیزې او شهرت ترلاسه کول هم خلکو ته انګیزه ورکوي، چې د ټولنې د مثبت بدلون لپاره خپل رول ولوبوي. د کار مناسب چاپیریال او د سازماني ملاتړ شتون یو بل مهم فکټور دی، ځکه چې د ښه کاري چاپیریال شتون، د همکارۍ فضا، او د ودې فرصتونه کولی شي خلک خپلو موخو ته رسېدو کې لا هڅونکي کړي. په دې توګه، هڅونه د داخلي او خارجي لاملونو ترکیب دی، چې د انسانانو د پرمختګ او هدف ته د رسېدو لپاره حیاتي رول لوبوي.

اوسني وخت کې که چېرې له يوه انسان سره انګېزه نه وي ژوند لاره نشي موندلي ، تل به وروسته پاتې او ناکام‌ وي ځکه انګېزه موږ ته د بريالي اوسيدو هيله‌ را بښي.

انګېزه انسان ته وړتيا ور کوي چې خپل باطني ځواک وپيژني او له ځان پر خپلو هيلو برلاسي ومومئ.

انګیزه ځواک دی چې شخص د ځانګړو موخو یا فعالیتونو د ترسره کولو لپاره هڅوي. داخلي انګیزه شخص ته په خپله خوښه او علاقه کې خوشالي او رضایت ورکوي او پر ځان يې باور زياتوي همت او ورکوي او هر ډول حالاتو ته يې اعيار وي ‌.

په داسې حال کې چې بهرنی انګیزه د جایزو یا اهدافو ترلاسه کولو په لټه کې له بهر څخه راځي خو له ځان سره انسان ته مجبوبيت او بريا راوړي ، موږ تل په هغه کې انګېزه ته اړتیا لرو چې موږ پکې ځان بريالي نه بولو.

په پای کې په انګېزه سره ژوند ځواک ، واک ، او نيکمرغي راولي انسان ذهن او زړه په داسې سکون عادت کوي چې انسان يې بيا خوند کله هم نه هیروي.

نو انګېزه سره پاتې راشي تر څو بريالی پاتي شي.‌

فريده حفیظ