څېړنه، راټولونه او وډنه: احمد شاه مهري (د ټکساس پوهنتون، امریکا)
آیا تاسې کله هم تصور کړی چې اسمان ته کتل لکه د وخت ماشین ته د کتلو په څیر وي؟
راځئ د دې پوښتي ځواب په دې لیکنه که وپلټو.
سريزه
د انسانانو لپاره اسمان او کائنات تل یو راز پاتې شوی دی، خو د ساینس پرمختګ موږ ته د دې سترو کائناتو د پوهېدلو یو نوی نظر راکړی دی. د دې رازونو له جملې څخه یو ډېر په زړه پورې مفهوم د “رڼا د سفر وخت” دی. دا په ساده ژبه، هر څومره چې یو شی لرې وي، هماغه اندازه به هغه څه چې موږ یې وینو د هغه شي د تیر وخت عکس وي. کله چې موږ په اسمان کې د لرو سیارو، ستورو، او کهکشانو طرف ته ګورو، موږ حقیقتاً هغه څه نه وینو چې دا مهال شته، بلکې موږ هغه څیزونه ګورو لکه څنګه چې هغوی په تیر وخت کی (ماضي) کې وو.
رڼا څنګه سفر کوي:
رڼا په یوه ثانیه کې ۲۹۹،۷۹۲ کیلومتره حرکت کوي، چې دا یو خورا چټک حرکت دی. زموږ په ورځني ژوند کې هېڅ شی له دې سرعت سره برابرېدای نه شي. د دې سرعت له امله، موږ کولای شو د ځمکې او اسمان د لري -لري برخو ترمنځ فاصلې په چټکۍ سره محاسبه کړو.
کله چې موږ لمر ته ګورو، په حقیقت کې موږ لمر هماغسې نه وینو لکه څنګه چې دا په همدغه لحظه کي دی. بلکې موږ یې اته دقیقې مخکې حالت وینو، ځکه چې د لمر رڼا اته دقیقې وخت نیسي تر څو د ځمکې تر سترګو پورې راورسیږي. دا مانا لري چې که په لمر کې بدلون راشي، موږ به یې اته دقیقې وروسته وګورو.
هر څومره چې یو ستوری یا کهکشان زموږ څخه لرې وي، د هغې د رڼا رسیدل موږ ته هم هماغومره وخت نیسي. که یو ستوری له ځمکې څخه یو میلیون نوري کلونه لرې وي، موږ به یې هغه حالت وینو لکه څنګه چې دا یو میلیون کلونه مخکې وو. دا موږ ته اجازه راکوي چې د کائیناتو په لري برخو کې د وخت په اوږدو کي د بدلونونو ننداره وکړو.
د وخت په تېرېدو سره تېر وخت (ماضي) ته کتنه:
کله چې موږ په اسمان کې ډېر لرې لرې ستوري، کهکشانونه، او نور فضايي څيزونه ګورو، په حقیقت کې د هغوی د اوسني حالت پر ځای د هغوی ماضی ته ګورو. څومره چې یو ستوری یا کهکشان له موږ څخه لرې وي، موږ یې هماغومره د تېر وخت حالت وینو.
مثلاً، که موږ یو کهکشان د ځمکې څخه په میلیونونه نوري کلونه لرې ووینو، دا په دې مانا ده چې موږ د هغه کهکشان تصویر هماغسې وینو لکه څنګه چې دا میلیونونه کلونه مخکې وو. که په دې کهکشان کې نوي ستوري پیدا شوي وي یا زاړه ستوري له منځه تللي وي، موږ به یې یوازې هغه مهال وینو چې د هغوی رڼا زموږ سترګو ته راورسیږي.
د هبل ټیلسکوپ – د کائناتو د ماضي د لیدلو وسیله:
د هبل فضایي ټیلسکوپ، چې په ۱۹۹۰ کال کې فضا ته واستول شو، زموږ لپاره یو بې مثاله فرصت رامنځته کړ چې د کائناتو ډېرې لرې برخې ووینو. د هبل ټیلسکوپ د دې وړتیا لري چې د ځمکې له فضایي خنډونو څخه ازاد، په مستقیم ډول د لرې لرې کهکشانونو او ستورو واضح عکسونه واخلي. د دې ټیلسکوپ عکسونه د کائناتو په ماضي کې زموږ لپاره یوه کړکۍ پرانیزي، ځکه چې د هغوی رڼا د میلیونونو او حتی میلیاردونو کلونو په تېرېدو سره زموږ سترګو ته رارسېږي.
دا ولې مهم دی؟
دا مفهوم موږ ته د کائناتو د تکامل او بدلونونو په اړه پوهه را کوي. کله چې موږ د کهکشانونو، ستورو، او نورو لرې فضايي څيزونو ماضي ته ګورو موږ د کائناتو په لومړیو کې د ستورو جوړېدو او کهکشانونو د ودې پروسې په اړه معلومات ترلاسه کوو.
ساینسپوهان له دې مفهوم څخه ګټه اخلي تر څو د لویې چاودنې (Big Bang) او د ستورو او کهکشانونو د جوړېدو په اړه زیاته پوهه ترلاسه کړي. کله چې موږ د کهکشانونو ماضي ته ګورو، موږ د هغه مهال شرایط مطالعه کوو چې دا کهکشانونه یوازې پیل شوي وو.
پایله:
د رڼا د سفر وخت یو په زړه پوری مفهوم دی چې موږ ته اجازه راکوي چې د اسمان لري برخو ته د یوې نوې سترګې له لارې وګورو. کله چې موږ په اسمان کې ستوري او کهکشانونه وینو، دا په حقیقت کې د هغوی د ماضي (د تېر وخت) یو عکس دی. دا مفهوم موږ ته ښيي چې د اسمان په لور کتل د کائناتو په مختلفو وختونو کې د ماضي حالتونه بربنډوي او د وخت د ماشین په څېر عمل کوي.
نو، راتلونکی ځل چې تاسې اسمان ته وګورئ او یو ستوری ووینئ، پوه شئ چې تاسې د هغه ستوري د ماضي یو عکس وینئ، او د دې نړۍ رازونو ته په یوه نوې سترګه ګورئ.