تاند (چهارشنبه، د جوزا ۲۳ مه) د ملګرو ملتونو یوه ډیپلوماټ طالبان وهڅول چې د دې میاشتې په وروستیو کې د افغانستان په اړه د دوحې په کنفرانس کې ګډون وکړي.
هغه وویل چې دا به د کړکېچ ځپلي افغانستان ته د نړیوال پام په راګرځولو کې مرسته وکړي.
په افغانستان کې د ملګروملتونو د مرستندوی پلاوي (یوناما) لپاره په پاکستان کې د اړیکو د دفتر مشر ملک سیزي د دواړو هېوادونو د دیني عالمانو ترمنځ په غیر رسمي خبرو کې وویل چې د اوکراین جګړې او د غزې جګړې په ډراماتیک ډول د نړیوالو پام له افغانستانه اړولی دی.
سیزي د سې شنبې په ورځ په هغه غونډه کې چې د پاکستان په پلازمینه اسلام اباد کې د څیړنو او امنیتي مطالعاتو د خپلواک مرکز له خوا جوړه شوې وه، وویل: “او دا د ملګرو ملتونو لپاره د اندیښنې وړ خبره ده. موږ نه غواړو چې افغانستان هیر شي.”
د ملګرو ملتونو دیپلومات د طالبانو د حکومت د رسمي لقب په کارولو سره وویل: «موږ هیله من یو چې دا ځل به اسلامي امارت خپل استازي (دوحې ته) واستوي ترڅو وکولای شي له نړیوالې ټولنې سره په رغنده او مؤثره توګه خبرې اترې وکړي.»
د افغانستان په اړه د ملګروملتونو دوه ورځنی کنفرانس به د جون په ۳۰ مه او د جولای په لومړۍ د قطر په دوحه کې پیل شي. د ملګرو ملتونو د یوه ویاند په وینا، د دې کنفرانس موخه دا ده چې په پراخه کچه له طالبانو او افغانستان سره نړیوالې اړیکې زیاتې شي.
د ۲۰۲۳ کال د مې په میاشت کې د ملګروملتونو د سرمنشي انتونیو ګوتریش له خوا به د دغه بهیر له پیله دا په قطر کې دا دریمه غونډه وي. په لومړۍ غونډه کې طالبانو ته د ګډون بلنه نه وه ورکړل شوې او د افغانستان واکمنانو په دویمه غونډه کې د ګډون بلنه رد کړې وه.
طالبانو په ښکاره د دوحې درېیم کنفرانس ته د یوه پلاوي د استولو نیت څرګند کړی او ویلي یې دي چې دوی خپل شرطونه له ملګرو ملتونو سره شریک کړي او د کنفرانس د «وروستۍ اجنډا» له کتلو وروسته به رسمي اعلان وکړي.
وروسته طالب چارواکو وویل چې اجنډا ورسره شیکه شوې او په مثبت نظر ورته ګوري.
که څه هم طالبانو خپل شرطونه نه دي په ډاګه کړي، خو دوی د دوحې د دوهمې ناستې په څنډه کې له ملګروملتونو غوښتي وو چې د دوی استازي دې د هېواد د یوازیني رسمي استازو په توګه ومنل شي، په دې معنا چې د افغان مدني ټولنې استازي، د ښځو د حقونو فعالان، او د مخالفو ډلو غړي به موجود نه وي.
ګوټریس دا شرایط د منلو وړ نه بولي. نړیواله ټولنه د طالبانو حکومت د افغانستان د مشروع واکمنانو په توګه په رسمیت نه دي پېژندلي او دغه هېواد د ملګروملتونو تر بندیزونو لاندې دی.
سیزی د سې شنبې په ورځ وویل چې د ښځو په کار او زده کړو باندې د طالبانو محدودیتونه او د طالبانو د حکومت ناټولشمول والی د طالب چارواکو د مشروعیت په اړه پوښتنې راپورته کوي.
“دا ټول سره تړلي دي. د اسلامي امارت مشرتابه پوهیږي چې همدا لامل دی چې په رسمیت ونه پېژندل شي.»
د ملګروملتونو یوه مسلمان ډیپلوماټ د طالبانو پر دې ادعا نیوکه وکړه چې له ښځو سره د دوی چلند له اسلامي شریعت سره سمون لري.
هغه وویل، اسلام هېڅکله نه وايي چې ښځې دې ښوونځي ته نه ځي او اسلام هېڅکله نه وايي چې ښځې دې کار ته نه ځي. د اسلام کومه نسخه او کوم قرآن دا وايي؟ دا هلته نه موندل کیږي.
سیزي وویل چې یوناما له ټولو افغانانو سره د یوه داسي پراخ بنسټه حکومت په رامنځته کولو کې مرسته کوي چې ټول پکې شامل وي.
«موږ غواړو چې هر افغان وګړی دا احساس وکړي چې دا هیواد او حکومت په دوی پورې اړه لري.»
سیزي وویل، طالبانو افغان ښځو ته اجازه ورکړې چې د پاسپورت، کډوالۍ، روغتیا او کرنې په ځینو دولتي ادارو کې کار وکړي. هغه زیاته کړه، خو دا امتیازات د کارموندنې او د شپږم ټولګي څخه وروسته د نجونو زده کړې ته د پاتې ښځو د لاسرسي د بندیز له امله “تر سیوري لاندې” راغلي دي.
د طالبانو مشر هبت الله اخندزاده، چې د اسلام د سخت تعبیر پر بنسټ د فرمانونو له لارې پر هېواد واکمني کوي، د نړیوالو نیوکې رد کړي او په خپلو پالیسیو کې یې د اصلاحاتو غوښتنه کړې ده.
د دوحې د درېیم کنفرانس په درشل کې، د طالبانو پلویانو په ټولنیزو رسنیو کې د اخندزاده د وروستۍ وینا غږیز پیغام خپور کړ چې په هغه کې یې ژمنه کړې وه چې د بهرنیو فشارونو له کبله به له خپل دریځ څخه ډډه وکړي،
“تاسو څوک یاست چې زموږ په خاوره، نظام او پالیسیو کې لاسوهنه کوئ؟ زه دلته نه یم چې ستاسو امر ومنم او نه به له تاسو سره یو ګام هم پورته کړم او نه به د شریعت (اسلامي قانون) په اړه له تاسو سره معامله وکړم.»