خسرو حسینی
روسیه اعلام کرده است که می‌خواهد نام طالبان را از گروه‌های تروریستی و ممنوعه در کشور خود حذف کند، قزاقستان نیز پیشتر این گروه را از این فهرست خارج کرده بود اما تحلیلگران به دنبال پاسخ این سوال مهم هستند که هدف از تصمیم از این دو کشور چیست و این مساله تا چه اندازه بر امنیت منطقه تاثیر دارد؟
احتمال حذف نام «طالبان» از فهرست سازمان های تروریستی در ابتدای ماه اپریل در رسانه های روسیه منتشر شد. بر اساس گزارش‌ها، وزارت‌خانه‌های امورخارجه و عدلیه روسیه در حال بررسی این مساله هستند. به گفته رسانه های روسیه، تصمیم نهایی را در این مورد بالاترین مقام سیاسی کشور اتخاذ خواهد کرد.
ضمیر کابلوف، نماینده ویژه روسیه برای افغانستان به خبرگزاری تاس گفت که مسکو در مبارزه با تروریسم با طالبان همکاری منظم دارد. وی اظهار داشت: وزارت‌خانه های عدلیه، امور خارجه و سایر سازمان‌های دولتی مرتبط روسیه در حال کار روی موضوع حذف طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی هستند. با این حال، بالاترین مقام روسیه در نهایت تصمیم نهایی را در این مورد خواهد گرفت.
روسیه و طالبان سال‌هاست روابط نزدیکی با هم دارند و مسکو از مقامات طالبان در جلسات مختلف دعوت کرده است. حتی اعضای دولت طالبان به نشست «روسیه – جهان اسلام» در شهر کازان که پیش‌بینی می‌شود در ماه جاری سال میلادی برگزار شود، دعوت شده‌اند.
این در حالی است که ماه گذشته گروه داعش حمله مرگباری را درحومه مسکو ترتیب داد. در این حمله دست کم ۱۴۰ شهروند روس کشته و نزدیک به ۲۰۰ نفر دیگر زخمی شدند. علاوه بر این، مقامات ارشد امنیتی روسیه بارها از حضور گروه های تروریستی در افغانستان که امنیت کشورهای آسیای میانه را تهدید می کند، ابراز نگرانی کرده بودند.
پیشتر اویبک اسمادیوروف، نماینده رسمی وزارت امور خارجه قزاقستان نیز به خبرگزاری «کازینفورم» گفته بود که تصمیم برای حذف طالبان از فهرست سازمان های تروریستی گرفته شده است.
این دو تصمیم بحثی را در میان کارشناسان با موضوع پیامدها و خطرات آن برانگیخت. مهمترین سوالی که تحلیلگران به دنبال پاسخ آن هستند این است که هدف از حذف طالبان از فهرست سازمان های تروریستی چیست و این تصمیم تا چه اندازه بر امنیت منطقه تاثیر می گذارد. همچنین اکنون این سوال مطرح است که پس از قزاقستان و روسیه، آیا دیگر کشورهای منطقه، طالبان را از فهرست سازمان های تروریستی خارج کرده و روابط را احیا خواهند کرد؟
پیشینه طالبان
فعالیت گروه طالبان در سال‌های ۱۹۸۶-۱۹۸۷ میلادی (۱۳۶۵ – ۱۳۶۶ شمسی) آغاز شد و در بسیاری از کشورهای جهان به‌عنوان یک سازمان تروریستی و ممنوع شناخته شده است. این گروه از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ ( ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۰) بر افغانستان حکومت کردند. شورای امنیت سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۱) طالبان را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داد. همچنین این سازمان جهانی در سال ۱۹۹۹ میلادی ۱۳۷۷) تحریم هایی را علیه طالبان وضع کرد.
طالبان در ماه اوت ۲۰۲۱ (تابستان ۱۴۰۰) پس از اینکه توانستند به دلیل خروج نیروهای نظامی آمریکایی حملات خود را تشدید کنند، در افغانستان به قدرت رسد. از آن زمان تاکنون، پس از تثبیت سلطه کامل بر افغانستان، این گروه در تلاش است تا روابط دیپلماتیک با کشورهای مختلف را برقرار و وجهه خود را در چشم جامعه جهانی بازسازی کند.
انگیزه های مسکو
آندری سرنکو، مدیر مرکز مطالعه افغانستان، تصمیم احتمالی مسکو برای حذف طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی را به چند دلیل مرتبط دانست؛ دلیل اول این است که مسکو هیچ متحد و دوستی برای حفظ منافع خود در افغانستان ندارد. دلیل دوم نتیجه تماس‌های سال گذشته با مخالفان طالبان است و ظاهراً پس از صحبت با آنها در مسکو، آنها را در مبارزه با طالبان قاطع و جدی ندیدند. دلیل سوم/ف رشد داعش است و مسکو چاره ای جز انجام عملیات علیه داعش در خاک افغانستان ندارد.
در فبروری ۲۰۰۳، ستره محکمه روسیه، طالبان را تروریستی اعلام و فعالیت آن را در خاک این کشور ممنوع کرد. آن تصمیم بر اساس پیشنهاد دادستانی روسیه و بر اساس مواد سرویس اطلاعاتی روسیه اتخاذ شد.
پرویز ملاجانوف، تحلیلگر مستقل سیاسی هم مدعی است: مسکو می خواهد شهرت خود را در میان کشورهای منطقه افزایش دهد و موقعیت خود را در جنوب تقویت کند.
به گفته وی، احیای روابط با طالبان فرصتی را برای گشودن راه های تجاری جدید به آب های جنوب فراهم می‌کند و در این زمینه، موضع مسکو مانند برخی از کشورهای پس از فروپاشی شوروی است.
انتقاد و همکاری
در پایان سال ۲۰۲۳، مقامات قزاقستان از حذف نام طالبان از لیست سازمان های ممنوعه خبر دادند. آنها در توضیح تصمیم خود گفتند که بر اساس قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل، طالبان در لیست سازمان‌های تروریستی قرار ندارد.
ازبکستان، ترکمنستان و قرقیزستان نیز روابط نزدیکی با طالبان در سطح وزارت امور خارجه خود دارند. ارائه کمک های بشردوستانه و همکاری در زمینه های حمل و نقل، برق آبی و امنیت در دستور کار است. همه کشورهای منطقه از طالبان می‌خواهند تا یک حکومت فراگیر با مشارکت همه اقوام و احترام به حقوق بشر، از جمله رعایت حق زنان برای تحصیل، تشکیل دهند.
دولت تاجیکستان با طالبان روابط دیپلماتیک ندارد و از گروه مقاومت در برابر طالبان به رهبری احمد مسعود حمایت می کند. با این وجود تاجیکستان به افغانستان برق صادر و بازارچه های مرزی با این کشور را فعال کرد. همچنان گفته می‌شود که مقامات تاجیکستان با هدف از بین بردن گروه های تروریستی اعلام شده در تاجیکستان، مذاکرات محرمانه ای را با طالبان انجام می‌دهند.
در دوشنبه چه می‌گویند؟
پرویز ملاجانوف می‌گوید: مقامات تاجیکستان موضع متحدان خود را در نظر می‌گیرند، اما این دلیلی بر اعتماد به این سیستم (طالبان) نخواهد بود. همچنین این موضع وجود دارد که مساله اقتصادی طالبان را از درون تغییر خواهد داد و به جهادگران آسیای میانه اجازه گام‌های فعال را نمی‌دهند.
به طور کلی، برخی گفت‌وگوکنندگان با آسیاپلاس بر این عقیده هستند که حذف طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی می‌تواند به آنها در قلمروی پس از فروپاشی شوروی، از جمله از نظر تندروها، مشروعیت بخشد.
منافع و قدرت ضعیف روسیه
رحمت الله عبدالله اف، کارشناس تاجیک در مسائل افغانستان می گوید که به رسمیت شناختن رسمی حکومت طالبان از سوی روسیه، با هدف حفظ منافع و حفظ موقعیت در این منطقه مهم جیوستراتژیک صورت می‌گیرد.
به عقیده وی، در شرایط رقابت شدید روسیه و اتحاد غرب، منطقه شرق میانه می تواند بار دیگر به صحنه درگیری بین دو قطب قدرت جهانی تبدیل شود و این به نفع روسیه نیست.
این کارشناس تاجیک معتقد است: قبل از حمله به کروکوس، دستگاه دیپلوماسی روسیه در تماس نزدیک با طالبان بود و نمایندگان این گروه برای جلسات و مذاکرات در سطوح مختلف به روسیه دعوت شدند. در حال حاضر، آنها می توانند تصمیم بگیرند که دولت طالبان را به رسمیت بشناسند.
این در حالی است که عبدالله اف توافق با طالبان و به رسمیت شناختن حکومت آنها را اشتباهی برای روسیه می داند، زیرا به گفته وی، سرکردگان این گروه همچنان در فهرست سازمان های تروریستی جهانی قرار و با گروه های تروریستی ارتباط دارند.
وی در مورد تاثیر این اقدام احتمالی روسیه بر کشورهای منطقه می گوید که امروز این کشور از فرصت ها و توانمندی های قبلی برخوردار نیست؛ بطوریکه تمام انتظاراتش از کشورهای عضو اتحادیه کشورهای همسود تحقق نمی یابد.
وی معتقد است: به رسمیت شناختن حکومت طالبان به نفع کشورهای آسیای مرکزی و اولاً به نفع جمهوری ما نیست هر چند که امروزه تاجیکستان با افغانستان روابط تجاری دارد – گذرگاه های مرزی باز است، شرکت برق افغانستان از تاجیکستان برق می خرد و بازارچه های مرزی فعال است. این اقدامات نشان می دهد که تاجیکستان مخالف محاصره و انزوای کشور همسایه است و نمی خواهد کیفیت زندگی مردم آن بدتر شود.
این کارشناس تاجیک دلیل اصلی امتناع از به رسمیت شناختن طالبان توسط دوشنبه را عدم تمایل طالبان به مصالحه با کشورهای همسایه و جامعه جهانی دانست و افزود: آنها انتظارات جامعه بین المللی را برآورده نکردند و این جنبش ماهیت خشونت آمیز و ستیزه جویانه خود را تغییر نخواهد داد؛ آنها همچنان خطری برای کشورهای ما خواهند بود.
رستم عزیزی کارشناس مقابله با افراط گرایی معتقد است در شرایط کنونی که روسیه در انزوا به سر می برد هیچ تصمیمی قطعی نیست. با این حال، امکان به رسمیت شناختن رسمی رژیم طالبان یا حذف آن از فهرست سازمان‌های تروریستی آسان نیست و این اقدام مستلزم هماهنگی‌هایی در چندین سطح از جمله در سازمان هایی مانند سازمان همکاری شانگهای و اتحاد اقتصادی اوراسیا است.
او می‌گوید که اکنون روسیه ظاهراً می‌خواهد شیوه گفت‌وگوی خود و سازمان‌های تأثیرگذارش با طالبان را تا حدودی تغییر دهد.
عزیزی افزود: در پی حادثه کروکوس، روسیه در فضای اطلاعاتی این روایت را ایجاد می کند که تهدید و خطر بزرگی از سوی داعش وجود دارد و از این رو آنها باید درجاتی از همکاری یا حداقل روابط با طالبان داشته باشند تا بتوانند در برابر خطر «داعش خراسان» بایستد.
به گفته این کارشناس، در رابطه با حذف طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی، به استثنای قزاقستان، صدایی در سایر کشورهای آسیای میانه به گوش نمی رسد. او می گوید این موضوع یک یا دو روزه حل نمی‌شود و باید روند آن در چندین مرحله و مراحل اداری طی شود.
ضعف مقاومت افغانستان و ادامه بازی
آندری سرنکو، کارشناس روس در امور افغانستان، معتقد است که طالبان دو سال و نیم است که در افغانستان قدرت دارند و در این مدت هیچ جایگزین واقعی در این کشور به وجود نیامده است و هیچ نشانه ای وجود ندارد که نشان دهنده ظهور چنین جایگزینی باشد.
«مقاومت افغانستان نه تنها نتوانست قدرت و توانایی خود را برای سرنگونی حکومت طالبان نشان دهد، بلکه در ساخت یک قلمرو جزیره ای نیز ناکام ماند. حملات جداگانه به طالبان تنها بر این ضعف تأکید می کند. شاید بتوان این کار را بعداً تمام کرد، اما نه اکنون.»
به رسمیت شناختن حکومت طالبان در افغانستان بعید است
سرنکو مدعی است: پس از مدتی (حتی خیلی زود) ممکن است یک کودتای سیاسی در طالبان رخ دهد که نتیجه آن استعفای هیبت الله آخوند رهبر طالبان خواهد بود. این امر مبارزه برای قدرت در سیستم مدیریت طالبان را تشدید خواهد کرد.
از این منظر، به نظر این کارشناس روس، برای جلوگیری از تقویت موقعیت واشنگتن در بازی افغانستان، روسیه و چین در تلاش هستند تا هر چه زودتر متحدان بالقوه خود را در درون طالبان شناسایی کنند که واقعاً بتوانند با آنها رقابت کنند.
سرنکو افزود: مسکو و پکن برای همکاری با سراج الدین حقانی، سرپرست فعلی وزارت داخله افغانستان تلاش خواهند کرد و برای این امر لازم است روند به رسمیت شناختن حکومت طالبان آغاز شود تا راه برای سفرهای حقانی به مسکو و پکن باز شود. یعنی همه منافع خود را در افغانستان دنبال می‌کنند.