كله چې د زوم كورنۍ د ناويدود (ناوى+دود) وخت مناسب او خپل وس برابر وويني؛ نو درې څلور ښځې او نارينه د جوړښت له پاره د خپل خېښ كور ته لېږي، هلته د پېغلې له واكمنو سره د علاقې وړ موضوعاتو په اړه خبرې كوي او د ناويدود وخت او شرايط ټاكي (145). امكان لري چې په دې غونډه كې د پېغلې واكمن، د ښه نيت د ښودلو او د ورغلو كسانو د درناوي له پاره په ولور او يا نورو پخوانيو لگښتونو كې كمى راولي او يا د هغه لږو او ډېرو خپگانونو په وجه چې كېداى شي د خېښۍ په مياشتو كې پېښ شوي وي، په ولور يا نورو لگښتونو كې زياتوالى وغواړي. وردگ دې ته بابېړى يا (بالابود) وايي. بابېړى د دواړو كورنيو اړيكې خرابوي او كله نا كله ودوزن پرې ځنډېږي (146).

په هر صورت كله چې د ناوېدود د وخت او لگښتونو په هكله يو ځلې بيا موافقه وشوه. د خير دعا كېږي او د زوم له خوا راغلي مېلمانه رخصتېږي او هر څوك خپلې- خپلې تيارۍ پيلوي(147).

په وردگو كې ودونه ډېر په مني كې كېږي. ژمى ساړه او واورې وي او واده نه شي كېداى، پسرلى ورښتونه وي او ډېر خلك په كارونو بوخت وي، اوړي هوا توده او خلك د لو او لور په چارو اخته وي، بس همدا منى(ميزان- عقرب، قوس) دى چې د ودونو له پاره ښه وخت بلل كېږي.

په مني كې ټولو خلكو د خپلو زمكو حاصلات پورته كړي او څه نا څه وزگاره وي، له بلې خوا كه د زوم كورنۍ د خرڅولو وړ كرنيزه توكي ولري هغه خرڅ او يو څه پيسې برابرې كړي وي. همدا راز په مني كې هوا نه ډېره توده وي او نه ډېره سړه او د دواړو كورنيو خپلوان او مېلمانه نه په عذاب كېږي(148).

په وردگو كې ډېرې لږ كورنۍ د واده لگښتونه په خپله پوره كولاى شي، ډېر خلك خپلې زمكې په گرو وركوي او يا له خپلو- خپلوانو څخه پيسې په حسنه پور اخلي. هغه كورنۍ چې واده يې په بدل كړى وي، لگښتونه يې لږ وي؛ خو هغه كورنۍ چې واده يې په ولواره (ولور) كړى وي، د ولور، پوښ، توى او نورو لگښتونو د پوره كولو له پاره له ډېرو ستونزو سره مخامخ كېږي. هغه كورنۍ چې ځوانان لري او دا ځوانان كار او عايد ولري او يا په بهرنيو هېوادنو لكه سعودى عربستان، عربي متحده اماراتو يا ايران كې زيار باسي، نو د خپل زوى- ورور د واده د لگښتونو له پاره ډېرې ستونزې نه لري؛ خو هغه چې دلته په افغانستان كې عادي كارونه كوي، د كلونو- كلونو له پاره پوروړى پاته كېږي او تر ډېرو كلونو پورې د واده بوج ور په غاړه وي او داسې هم ليدل شوي چې د دغه لگښتونو پېغورونو (149) د خېښانو او يا د نوي مېړه او ښځې ژوند او اړيكې خړپړ كړې وي. دلته د دې خبرې يادول ضروري دى چې ځنې هغه كورنۍ چې حسنه پور نه شي پيدا كولاى. له كوچيانو څخه په سود پيسې اخلي. د سيمې خلك او كوچيان دا معامله شرعي بولي؛ خو  ملايان يې سود بولي. په دې معامله كې كوچي كليوال ته د مثال په توگه دوه سوه بوجۍ اوړه په 50% جگه بيه وركوي. كليوال مكلف دي چې دا پيسې يو كال وروسته بېرته وركړي. كليوال دا اوړه په بازار كې خرڅ كړي او نغدې پيسې يې په خپل واده ولگوي؛ خو دې ته نه گوري چې كال ته به دا پيسې خلاصول غواړي. مثلاً  كوچى (احمد) ته دوه سوه بوجۍ اوړه، هره بوجۍ په 3000افغانۍ (د بازار نرخ 2000 افغانۍ) وركوي دا كېږي شپږ لكه؛ خو په بازار كې بوجۍ په  1950 افغانۍ خرڅ كړي، ډېر داسې ليدل كېږي چې دا حمد نومى بل كال د كوچي پيسې نه شي وركولاى؛ نو بيا 300 بوجۍ اوړه اخلي چې د كوچي تېر پور پرې خلاص كړي. په دوو- دريو كلونو كې احمد مجبورېږي چې خپله زمكه په كوچي وپلوري او يا يې په بل چا گرو كړي او د كوچي پور پرې كړي؛ خو د تل له پاره له زمكې خلاص شي او يا زيار وباسي چې د گروي پيسې ومومي او خپله زمكه خلاصه كړي.

پوښ:

د ناوېدود د پوښ د وړلو طريقه د ناستې د پوښ په شان ده؛ خو په دې توپير چې دناوېدود په پوښ كې د شيانو اندازه ډېره، كيفيت يې لوړ او خوښي او درنښت يې زيات وي.

د ناوېدود په پوښ كې د ناوې له پاره څو جوړې جامې (كميس، پرتوږ، پوړنى، جرابې، بوټ او نور)، گاڼه، د سينگار سامان، د ناوې د ډېرو نژدې كسانو(مور، پلار؛ خور، ورېندار، ورور، تره، د تره ښځه…) له پاره جامې يا ټوكران يا لونگۍ يا پټوگان او داسې نور شيان او د توى له پاره غوښه (ژوندي څاروي)، اوړه، مېوه، د څيرې رخت(150)، نكريزې، چاى، بوره، شيريني او … ټول د ناوې كور ته د استولو له پاره برابرېږي؛ خو لومړى په خپل كلي كې نندارې ته اېښودل كېږي.

د دغه دود په بهير كې چې (پوښ وېشل) نومېږي، د كلي ښځې راځي او پوښ گوري. لكه چې د دې كتاب په سريزه كې هم راغلي دي، په وردگو كې د واده هره روځ، هر دود، هر گام، هره خبره، هره پېښه او حتى هره شېبه ځانته خپلې ځانگړې بدلې لري چې ټنگورې او كورواله يې په نظم اوروي او د خپلو زړونو خبرې پكې كوي. كله چې په وردگو كې پوښ روانېږي، ښځې يې په بدلو كې ستايي، كله چې په لاره روانې وي او كله چې د پېغلې كلي- كور ته ورسېږي، بدلې بولي او خپل پوښ ستايي:

تاسې په امېله كې يوه كلداره روپۍ نه گورئ

تاسې د (…) د ښې ځوانۍ، ده پوښ يې گورئ

*

خلاص كئ د شينكي صندك كلپونه

راوباسئ د (…) د لاس رختونه

 دا ښځې له ځانه سره مېوه راوړي او د پوښ د مېوې په كوټه (انبار) يې اچوي، په بدل كې كورواله د پوښ له مېوې څخه يوه – يوه لپه په دوى وېشي او بيا د پوښ جامې، مېوه او نور شيان په خورجينو يا بكسونو او بوجيو كې ځاى په ځاى كېږي او د كورواله ښځو او نجونو له بدلو او درياوو سره يو ځاى استولو ته چمتو كېږي.

چارگل مې په سرو زرو برېيلى دى

(…) مې په بخملو پسې لېږلى دى

*

د موږ د ناوې شال په څلور چاپه دى

(…) خيالي راوړى له هراته دى

كله چې د پوښ وړونكي نارينه او ښځې تيار شي، نارينه د خير دعا وكړي او پوښ د خرو يا كچرو يا موټرو په واسطه د ناوې كور ته حركت وكړي. دا وخت نارينه يو څو ډزې هم كوي او د كلي خلك په دې خبر كړي چې پوښ ولاړ او سبا بل سبا به واده وي.په همدې وخت كې كورواله خپلو ډمانو ته دنده وركوي چې د دوى ټول خپلوان په ليرو او نژدې كليو كې خبر كړي. په وردگو كې د خپلوي لړۍ ته (بوله)(151) وايي. خلك نژدې خپلوان او كليوال پخپله خبروي او يا هغو ته هم د ډم په خوله احوال لېږي(152).

دلته د دې خبرې يادول اړين ښكاري چې په وردگو كې خلك واده يوازې د يوه كور يا يوې كورنۍ كار نه بولي؛ بلكې دا د ټول كلي او په تېره بيا د زوم د كورنۍ د تربرو(153) او ټولې پښې گډه خوشالي بولي او هر څوك هڅه كوي چې خپله دنده ښه سر ته ورسوي او ځان د دې خوشاله دود يو شريكوال وگڼي او هغه مسووليتونه چې د ټولنيز ژوند وېش د دوى په اوږو ايښي، په بريالي توگه سرته ورسوي او په دې توگه ځان د كلي د قبيلوي ټولنې فعال غړى وښيي او داسې تمه ولري چې سبا به تربرونه او نور كليوال د دوى په غم ښادۍ كې هم ونډه اخلي، د دوى يو شمېر كارونه به سرته رسوي او ښه تربگني (154) به ورسره كوي.

كله چې پوښ وروړنكې ښځې او نارينه د پېغلې كلي- كور ته ورسي،  نارينه د ټوپكو څو ډزې كوي او ښځې د ناوې له كور څخه د باندې او په كور كې د ننه، له روغبړ  او چاى- ډوډۍ څخه وروسته بدلې بولي او خپل پوښ لومړى په نرمو بدلو كې ستايي:

شين بادرنگ اوبو راوړى

موږه دسې پوښ راوړى، چا په خوب نه دى ليدلى

يا: موږه دسې پوښ راوړى، چا يې گل نه دى ليدلى

*

سور اوښ مې په جالو كې درولى دى

پوښ مې زر زري درته راوړى دى

*

ده د مكور (مقر) سړې چينې اوبه يې لرې- لرې

د (…) په غولي ناستې دي جوړه بلبلې

له هغه ځايه چې د واده په بېلابېلو دودونو كې د پېغلې او ځوان د كورنيو پېغلې او ښځې سره مخامخ كېږي، دواړه خواووې هڅه كوي چې ځان په بل لوري ښه وبولي او كله نا كله په مقابل لوري ادبي تند او حتى ډېر تند گزارونه وكړي. دا ډېره حتمي خبره نه ده چې داسې شعري ټكر به پېښېږي؛ خو تجربه څرگندوي چې د ښځو په ټولي  كې شعري ټكر هرومرو راځي چې ځينې بېلگې يې دلته او د كتاب د ضميمې په برخه كې راوړل كېږي:

په غولي به دې پښې ودربومه

څپرگۍ ته به دې اور ورواچومه

تنده بدل:

لوى مرغان كيسې كا، ډم ډومكې(155) يې پېښې كا

(…) په ډوډۍ ناست دى، لكه باز خبرې ښې كا

ډېره تنده بدل:

د چه كله (كلا) د دړو، د (…) كله د دړو

موږ به ناوې يوسو، تاسې وانگولئ گيدړو

او ښكنځل:

د چه ورمېږ د خره دى، د (…) ورمېږ د خره دى

خداى تالا ورته اريان دى، چې ده ما جوړ كړى نه دى(156)

د پوښ له وړلو  او چاى- ډوډۍ وروسته مېلمانه نارينه او ښځې چې اوس نو ټنگورې بلل كېږي بېرته ځي. كورواله دوى ته واړه- واړه يا مناسب سوغاتونه وركوي(157).

د وردگو د واده دود او بدلې | ۸ برخه