له نن څخه 69 کاله پخوا د ۱۹۵۵ م کال د مې میاشتې په ۱۴ مه د ۸ هیوادونو ترمنځ د وارسا تړون لاسلیک شو. دا تړون په سړه جګړه کې د ناټو اصلي سیال و.

 د وارسا تړون بشپړ نوم د (ختیځې اروپا د هېوادونو د متقابلو مرستو تړون) دی، چې د پولنډ په پلارمینه (وارسا) کې د البانیا، چکسلواکیا، بلغاریه، ختیځ جرمني،همګري. پولنډ. رومانیا او شوري اتحاد ترمنځ لاسلیک شو. په دغه تړون کې د ختیځې اروپا د سوسیالستو هېوادونو په منځ کې یوازې یوګوسلاویا غړیتوب ونه مانه.

د دې تړون د جوړیدو اصلي سبب د پاریس توافقات ول، چې د لویدیځو قدرتونو ترمنځ په پاریس کې وشول. د همدغو توافقاتو پر بنسټ لویدیځ جرمني ته په ناټو کې ځای ورکړل شو، نو د ناټو د همدې پرمختګ په غبرګون او مقابلې  لپاره شوروي اتحاد د ختیځې اروپا هېوادونه پرځان راټول او د وارسا نظامي تړون یې رامنځته کړ څو دوی هم له دې لارې د ناټو او لویدیځ بلاک د ډېریدونکي نفوذ مخنیوی وکړي او د ختیځې اروپا دا سوسیالیست هېوادونه د لویدیځ دله احتمالي یرغل څخه وساتي. د دې تړون د غړیو هېوادونو د وسله والو قواوو رهبرۍ لپاره واحده نظامي قومانده وټاکل شوه چې د مسکو په وسیله هدایت ورکول کېده، د دې تړون له مخې پریکړه وشوه، که چېري د تړون پر یوه غړي هیواد د کوم بهرني هیواد له خوا یرغل وشي، باید نور غړي هېوادونه یې په ګډه  په وړاندې دفاع وکړي.

همدارنګه د دې تړون په یوه ماده کې ذکر شوي و، چې د یوبل په کورنیو چارو کې به لاسوهنه نه کوي او د یوبل خپلواکۍ او ملي حاکمیت ته به درنه سترګه ګوري، مګر په عمل کې داسې نه و، په ۱۹۵۶ م کال کې په هنګري او په ۱۹۶۸ م کال کې په چکسلواکیا کې د شوروي اتحاد په مداخلې سره دا قانون په عملي ډول تر پښو لاندې شو، خو د شوروي اتحاد چارواکو بیا هم نه منله او ادعا یې کوله چې له دوی څخه په رسمي ډول غوښتنه شوې ده.

د وارسا تړون له مخې شوروي اتحاد خپل نظامي شتون ته په غړیو هېوادونو کې مشروعیت ورکړ، خپل پوځونه یې په یادو هېوادونو کې ځای پرځای کړل، د نړیوالو قوانینو پر خلاف یې د هېوادونو په کورنیو چارو کې لاسوهنې پيل کړي، چې وروسته بیا په څو هېوادونو کې د شوروي اتحاد د پوځونو شتون د خلکو له اعتراض سرمخامخ شو او د شوروي ضد پاڅونونو سبب شو، په دې ډله کې له پولنډ او هنګري څخه یادونه کولای شو.

دا تړون چې د پولنډ په پلازمینه وارسا کې د شلو کالو لپاره لاسلیک شوې و، په ۱۹۷۵ م کال کې دا موده یو ځل بیا د شلو کالو لپاره لاسلیک شو، په ۱۹۷۵ م کال کې دا موده یو ځل بیا تمدید شوه مګر د تړون کورنۍ ستونزې د دې سبب شوې چې په  درېیم ځل تمدید نه شي. په ۱۹۶۱ م کال کې په رسمي توګه البانیا خپله مرسته او ملاتړ له تړون څخه راکم کړ او په ۱۹۶۸ م کال کې په رسمي ډول له تړون څخه ووتل.

چکسلواکیا په ۱۹۵۶ م کال کې هڅه وکړه چې له وارسا تړون څخه ځان خلاص کړي، مګر ونه توانیده، رومانیا او چکسلواکیا په ۱۹۶۴م کال کې یو ځل بیا هڅه وکړه چې د وارسا تړون د قوماندانۍ او مشرۍ په جوړښت کې بدلون راولي، په همدې جریان کې فنلنډ ته هم بلنه ورکول شوه چې د وارسا تړون غړیتوب ترلاسه کړي خو فنلنډ ونه منله ولي ژمنه یې وکړه، چې ناپېلي یا بیطرفه به پاته شي.

په ۱۹۸۹ م کال کې کله چې په ختیځه اروپا کې د پاڅونونو او انقلابونو لړۍ پیل شوه، نو د وارسا تړون هم د خپل ژوند وروستیو پړاونو ته ورسېد، د ختیځ جرمني له وتلو او د شوروي اتحاد له ړنګیدو سره دا تړون هم په عملي ډول له منځه ولاړ او د دې تړون ډېری غړیو په ناټو کې د غړیتوب غوښتنه وکړه، وروسته د وارسا تړون غړیو هېوادونو هر یو لکه چکسلواکیا، پولنډ‌، هنګري، چې وروسته بلغاریا هم ورسره ملګرۍ شوه، اعلان وکړ چې د ۱۹۱۹ م کال د جون له لومړۍ نېټې څخه به په بشپړه توګه له وارسا  تړون څخه لاس پریمنځي.

په پای کې نوموړي هېوادونه په پراګ کې سره راټول او د ۱۹۹۱ م کال د جون پر لومړۍ نېټه یې د وارسا نظامي تړون یوازې په رسمي ډول ړنګ او لغوه اعلان کړ او په دې توګه د سړې جګړې د عمر په پوره کېدو سره د وارسا تړون عمر هم پوره او میدان یوازې شمالي اتلانتیک سازمان ته پاته شو چې نه یوازې تر نن پورې فعال او عملآ پر کار بوخت دی بلکې د وارسا تړون اکثره غړي یې هم خپل کړي دي. اوس د پخوانۍ وارسا تړون ډیر هیوادونه لکه چک، سلواکیا، پولنډ، هنګري، بلغاریا، ایستونیا، لاتویا، لیتوانیا، رومانیا او سلووینیا، البانیا، کرویشیا، او شمالي مقدونیا د ناټو غړي شول او یو شمېر نور لکه اوکراین او ګورجستان په ناکرارۍ د ناټو د غړیتوب هیله لري.

سیف الله هلمند