نوشتهٔ دکتور زمان ستانیزی
استاد الهیات و عرفان در پوهنتون مطالعات عالی پسِفیکا در کلیفورنیا
افسانه های برای توجیه نام هندوکُش بین عوام افغانستان مروج اند مثلاً اینکه هندوان (برده یا آزاد) را برودت هوا زمان عبور از این کوها می کشتند. این منطقی به نظر نمی رسد که سردی و خنکی هوا صرف پیروان دیانت هندو را می کشتند و از دیانت های دیگر را نمی کشتند. بازی با چنین افواهات و افسانه ها از طرف هندوان افراطئ حزب جاناتها هند امروز بهره بردارئ سیاسئ بیش نیست و اعتبار علمی ندارد.
دلایلی که من صورت «هندوکیش» را شکل اصلی کلمه «هندوکُش» می دانم بر مشاهده، برداشت، و استنتاج من منحیث یک زبانشناس استوار اند. صحت و سقم ادعای مرا دانشمندان که در شقوق مختلف بشرشناسی، حفریات، تاریخ فرهنگ، تاریخ ادیان… تخصص دارند در آینده رد یا قبول خواهند کرد، و من هم بر فتوای منطق قناعت خواهم کرد. در غیاب مباحث و گفتمانهای علمی که در شرایط مسلط در کشور میسر نیست، فرضیهٔ خود چنین ارایه می کنم:
۱- روش و روند معمول در جهت حرکت مهاجرت های گروهی، انفرادی، اقلیمی، و نظامی مردم در آسیای میانه رویهمرفته از شمال به جنوب بوده، نه معکوس آن. این واقعیت تاریخی کشتن برده های هندوان در مهاجرات شان به شمال را تائید نمی کند.
۲- محل خرید و فروش و انتقال برده ها از دوره های قبل از اسلام جزیرهٔ در ساحل شرقی افریقا بوده جایی که درگوش و گردن و پای برده ها زنگ می انداختند تا صدای این زنگها مردم را از فرار و محل پنهان شدن آنها آگاه سازند. به همین سبب آن جزیرهٔ به اسارت کشیدن برده ها را «زنگی بار» یاد می کردند که معرب آن زنجیبار و پورتگالی/انگلیسی آن Zanzibar گردیده که بعد از آزادی در سال۱۹۶۴ (سنهٔ مشترک) با تانگانیکا متحد شد و از ادغام نامهای هردو مستعمرهٔ انگلیسی تانگانیکا و زنجیبار نام کشور تانزانیا ساخته شد.
نسلهای بعدی این برده ها تا هنوز هم در سواحل جنوب ایران امروزی در ولایت هورمزگان در شهرهای میناب، بندر لنگه و باشگرد زندگی می کنند و با چهره های کاملاً افریقایی پارسی گو هستند. (به عکس افریقایی نژادانی که در دوران قاجاری در قشون مستقل استخدام می شدند توجه کنید.)
احتمالاً بردگی به این صورت در منطقه ما کمتر مروج بود، و بیشتر بردگان اسیران جنگی بودند.
۳- کوهای که ستون فقرات افغانستان را تشکیل می دهند بیشتر خط فاصل بین عمدتاً پیراوان کیش زرتشت در شمال و پیروان کیش هندوان و بعداً بودایان در جنوب آن است. در واقع این کوها سرحد بین دو کیش بودند. از نگاه آواشناسی این کوها همچنان مرز ابدال صوتی بین کلمات مکسور یا کسره دار یا صوت «ی» در شمال، و کلمات مضموم یا پیش دار یا صوت «و» در جنوب آن است که در لهجه های امروزی هم مشهود است چون کلمات مکسور شمال را در جنوب مضموم می خوانند مثلاً خِدا – خُدا، خِدم – خودم، خیرجین – خورجین … هندوکیش – هندوکُش. این اصول ابدال صوتی کاملاً با تغییر کلمهٔ هندوکیش شمال به هندوکُش در جنوب مطابقت دارد. علاوه بر آن شکل قدیمی کلمه در لاتین Indicus است که احتملاً بر تلفظ یونایئ عصر یونان باختر استوار است که شمال کوه های هندوکیش جزقلمرو آن بود. در آن همین شکل مکسور کلمه با املای Indicus را می بینیم که نزدیک به هندوکیش است، نه هندوکُش.
۴- اسناد تاریخئ که به املای عربی بدون اِعراب – حرکات کسره یا ضمه – نوشته شده اند قاطعیت ندارند چون در اکثر حرکات کسره یا ضمه نوشته نشده. ولی آثاری که به املای یونانی یا لاتین نوشته شده اند کسره را نشان میدهد مثلاً در نقشهٔ بالا در زیر کلمهٔ Bactriana کلمهٔ Indicus با آوای «ی» نوشته شده.
سلامونه،
پوهاند استاد زمان ستانیزی ساب مڼنه د جالبو مقالو او بحثونو مو. او ښه ده څې داځلي مو لږ لڼډه ليکلې ده.
زما د کامڼټ موخه ، یوه همدا د (هند و کوش !) کلمې په باب زما اورېدلی خبره ده ، کله چې زه په ترکیه کې ۱۹۷۵-۱۹۸۰ محصل وم.
تورکي ملګرو سره بحث کې به هغوی ویل:” (هندي کووش یا قوش!*) = هندي، ترکان فیلمرغ ته وايي او کووش یا قوش هم الوتونکي یا پرنده ته . معنی دا چې په دې غرونو کې فیلمرغ پیدا شوی او الوتی دی!!.(
— بل دا چې استاذه! دا پورتنۍ نقشه اول ځل دی چې ګورم! : باختریانا ، آري انا!؛ اندیا ؛ پرسیا (فارس) باندې خو پوه شوءم.
لآکن دا پارتهیا؟؛ کارمانیا؟؟ او ګېدروسیا یا جدروسیا؟؟؟*** به اوسني کومې منطقې وي ؟ لطفاََ واضح کړئ
— بله مهمه خبره دا چې دا اوسني سیاسي شیاطین مثلث چې د خر آسان بویونه اچوي ؛ دا خو هېڅ په دې مپ کې نسته!!!
هيله ده د چا خوا زما په دې تبصرې خپه سوې نه اوسي .او ستاسو له وخت ورکولو او تاندوالو حوصلې نړۍ مڼنه.
پخوانی ډاکټر ح.ا. زړور صاپی / بلجیم ۲/مې = ۲۰ رمضان=۱۲ ثور
* HINDI-KUSH
***Parthia?; Carmania??; Gedrosia ???
سلام
بحث حرکات ثلاثه:مفتوح از فتحه ،مکسور ازکسر، ومضو م از ضمه ګرفته شده است مربوط زبان عریي است نظر به قانون لسان عربی که نیمه صدا اند به زرتشت هیچ بستګی ندارد . بحث ابدال وابدالی ها درتاریخ افغانستا ن روشن است که سرانجامش به« پانی پت »میرسد.سخن را کوتاه بسازیم من به این باورم که ما نظر به شرایط و ابزار همان وقت وموقع وحوادث نمی توانیم با دلیل وبرهان امروز فیصله کنیم انهم بدون سند .کدام قسمت فرضیه الهیات وعرفان به تجزیه کلمه هندوکش(تاریخ،زبان شناسی،باستانشناسی ،ایتمالوژی ویا مورفالوژی) ،کووش وکیش وامثال ان بستګی دارد وتاریخ بردګی کدام طبفه ؟ که اشاره دکتور ساپی همین است ودر نهایت باعرض معذرت بحث شخصی نیست
ګران ډاکتر صاحب ستانیزي ته سلامونه اودرناوي،
خوښي اوخوشالي موله پاک الله څخه غواړم. دهندوکش په اړه غواړم دوو ټکو ته ستاسي ګران ورور اودوستانوپام له سانسکریت اوهندي فرهنګ څخه دنیمګړې پوهې په ترڅ کې راواړم اوهغه داچې : دغه ویي یا لغت سانسکریت ویی یا لغت دی چې له دووتوکو (اند) او (آکاش) څخه جوړشوي دی، چې بشپړه بڼه یې (اندآکاش ) کیږي. د (اند ) له پاره ویدک سانسکریت کې (خلک اوډله) مراد دي او (آکاش) څخه (هسک یا آسمان ) مراد دی. یانی هغه خلک چې له آسمان څوکي غره سره نژدې اوسیدل اوهستیدل. کله چې ویدي سندرې را ایجادیږي، بیا ( اند یاهند) هغو خلکوته ویل کیده چې هغوی به له روحانیت اوروحاني هڅوسره تړلي ول. دهندي څیړنو په کلاسیکه دوره کې (اندآکاش) دیوه ځانګړی آریایي تمدن نوم شو چې دویمه اودریمه مرحله یې د ( ویدي تمدن ) په نامه ثبت شوې ده. چې دایجاد سیمه یې دهندوکش جنوب بلل شوې چې دپښتنواوپښتوژبې ونډه اودنده په کې ډیره مهمه اودپاملرنې وړوه. وید، ویدا اوویدي کلمې له پښتو(ودې ) سره بي انډوله اوبي اړیکي نه دي.
درناوی
که مو سوال درلود هیله من یم چې زما له ځاني ایمله را سره په تماس کې شئ . نه غواړم چې ددغې خپرونې له لارې بحث ته دوام ورکړم.
درناوی
پروفیسور رشید نهروپوهنتون – نوی ډیلی
[email protected]
سلام
زبان اوستایی:درفقره سوم زمیادپشت ودرفقره ده ویازده یسنای،پویانی ری سنا یادشدهازحد پرواز عقاب یا بالاترازان معنی دارد احمد علی کهزاد مورخ افغانستان۱۳۲۷ ش
چنانکه ازنامش پیداست زبان اوستا کتاب مقدس زرتشتیان است.این زبا ن برخلاف دیګرزبانهای انوقت مانند پارسی،سغدی،خوارزمی،پارتی ،مادی و…….نمی توان به هیچ یک از اقوام شناخته شده این منطقه نسبت داد
Professor Carl Friedrich Andreas
Hamburg ,1902
اوستا قرنها به صورت شفاهی وسینه به سینه دربین دینوران زرتشتی منتقل می شد.خط زبان اوستایی در سلطنت انو شیروان ۵۳۱-۵۷۹ م به تعویق افتاد.تاریخ نویسان براین عقیده اند که کلیمه هندوکش را مخلوط مدنیت آریایی ها،زرتشت و هند باستان میداند والله اعلم …………..
دوست محترم رشیدزاد: در تنقید شما یک جمله توجه مرا جلب کرد: “بحث ابدال وابدالی ها درتاریخ افغانستا ن روشن است که سرانجامش به« پانی پت »میرسد”. من اصلاً نفهمیدم مقصد شما چیست چون استاد محترم دکتر ستانيزی از ابدال وابدالی ها کدام حرفی نزده. وقتی کلمه ابدال را ذکر کرد من معنای آن را به معنی change or transition اخذ کردم. نتيجه گيری من از عکس العمل شما را در انگليسی knee jerk reaction ميگويند.
با احترام
ښاغلی ډاکتر صاحب حمیدالله زړور ساپی،
یوازی د یوی کلمی ورته والی د هغی په اصل او ریښه دلالت نه کوی. نو ځکه د ترکانو خبری د تصادف ورته والی دی، ځکه د هندوکُش نوم دغی منطقی ته د ترکانو له راتګ نه دمخه اېښودل شوی.
پارتیان له پارسیانو نه دمخه یو قوم و چې دی منطقی ته رغلی. کارمانیا در کرمان پخوانی نوم دی او د ګېردوزیا د نوم نښانه په ګوادر کې شته. خراسان وروسته مطرح کېږی او د اوسنی افغانستان له سرحدونو بهر واقع شوی.
محترم ع. شریف زاد صاحب،
۱- غرض از ذکر اِعراب تأثیرگذاری مصوتها است که تعین کننده تفاوت میان هندوکُش و هندوکیش است.
۲- بحث من روی ابدال صوتی است نه ابدال ریاضت و تصوف که منظور از آن تغییرات منظم است که حسب آن صداها در یک یا چند زبان به طور منظم تبدیل میشوند و ابدال از کلمهٔ تبدیل حاصل شده.
۳- زبان اوستایی مادر زبانهای اریایی شرقی است که زبانشناسان زبان پشتو را نزدیکترین زبانهای معاصر به اوستا میدانند. ادعای ۱۲۰ سال پیش پروفیسور اندریس قبلاً رد شده و اعتبار ندارد.
سلام ډاکټر پروفیسر صاحب استاد ستانیزی!
ډېره مڼنه څې سره د زیاتو بوختېدو سره مو زما پوښتنې ځواب کړې.
به امید نبشته های بیشتر تحقيقي و آموزنده ء تان. تشکر.
ډېرمحترم او مهربان استاد رشید،
که د هندوکش د کلمې اصل له سانسکریټ نه وګڼو، ستاسی نظر معقول ښکاری. خو زه فکر کوم چې د جغرافیی له نظره دغه منطقه د اوستا ژبی قلمرو ته نژدی ده. نو ځکه زه د اوستایی ژبو د مصوتو ابدالونو پر بنا چی د منطقی په اوسنیو ژبو کې یې آثار شته استدلال کوم.
همدغه راز تاسی د هند کلمه د سانسکریټ د «اند» له کلمی نه اخلی، خو دا چې دغه نوم به د روحانیت په مفهوم د ویدی تمدن په وخت کې را مینخ ته شوی وی د کلمې اصل د سانسکریټ په نسبت اوستایی او اریایی ژبو ته نژدی کوی. نو ځکه زه فکر کوم چې د هند کلمه به د «سین/سیند» له کلمی نه د بهرنی نوم یا exonym ، xenonym یا heteronym په توګه د بهارت د نومولو په مقصد اخیستل شوی وی. تاسو ته بهتره معلومه ده چې پخوانی نومونه اسم بالمسمی جغرافیایی توصیفونه او تعریفونه و. او نومونه د بهرنیو له خوا یوی منطقی ته ورکول کېدل لکه خراسان چې د پارسیانو اصطلاح ده یا پخپله پارس د یونانیانو له خوا زمونږ پخوانیو ګاونډیو ته ورکړ شوی یا دهغه معرب شکل فارس/خلیج فارس د عرابو له خوا نومول شوی یا د جاپان نوم چې چینایانو هغوی ته ورکړی…
دا چې د هند کلمه د منطقی د پښتو ژبې د سیند له کلمی سره ډېر ورته والی لری دغه نظر پیاوړی کوی چې ګوندی سیند (سین / آباسین) به په هند تبدیل شوی وی یعنی د ابا سین آخوا منطقه چې د سیند د کلمی «س» د حذف یا ابدال په نتیجه کې له مینځه تللی. نو کوم وخت چې د منطقی او دیانت نومونه سره مترادف شوی، لکه همدا اوس، د هندوکُش کلمه د دو مذهبونو د سرحد په صفت پېژندل شوی او نومول شوی ده.
سلام استاد
نخست تشکراز یادواوری تان ،هدف از موضوع مسابقه وکدام انګیزه ای شخصی نیست می ګویند سه چیز بی سه چیز نماند : علم بی بحث ، ملک بی سیاست ومال بی تجارت ، اګر موضوع زبان باشد ابدال صوتی یعنی چه ؟ درباره معرفت زبان اوستا وهندوکش مدارک تاریخی و پروفیسور زنده است اګر خواسته باشید.
محترم ع. شریف زاد صاحب،
تعریف ابدال صوتی در جواب شماره ۲ بالا ارایه شد که منظور از آن تغییرات منظم است که حسب آن صداها در یک یا چند زبان به طور منظم تبدیل میشوند و ابدال از کلمهٔ تبدیل حاصل شده.
مثلاً صوت /د/ در دری/پارسی به صوت /ل/ در پشتو تبدیل میشود: دست > لاس، دامن > لمن، دور > لری، دختر > لور، دین > لار، داس > لور، دم(ب)، لکۍ
یا صوت /ج/ در دری/پارسی که به صوت /ځ/ز/ژ/ در پشتو تبدیل میشود: جوان، جان، جوردادن، جُل که به ترتیب به ځوان، ځان، ځورول، ځل تبدیل می شوند.